Tên di sản : Từ đường họ Lê Quý (tức Lê Đại tộc Phù Quang)
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : 3980/QĐ-UBND
Giới thiệu
Tên gọi di tích.
Từ đường họ Lê Quý là tên gọi được xác định theo gia phả và lời văn ghi trên sắc từ đời tổ thứ 2 đến đời thứ 6 (đời thứ nhất giấu họ tên) đều có họ lót là Quý (Lê Quý). Sau đời thứ 6 dòng họ không giữ tên lót, không kế nối theo họ gốc, đặt tùy tiện. Đến thời Bảo Đại năm Mậu Dần (1938), văn bia Trùng tu từ đường viết là tộc họ Lê và đại tự chữ Hán khắc trên công nghinh môn đề là Lê tộc từ đường (từ đường dòng tộc họ Lê). Do làng Phù Minh có 9 dòng tộc họ Lê sinh sống trên địa bàn, mà họ (Lê Quý) là dòng tộc lớn nhất, bao gồm 4 chi, chi 1, 2, 4 sống ở giáp Lãm Chính, chi 3 sống ở giáp Lãm Hiền, nên năm 1983, Hội đồng gia tộc họ Lê họp, quyết định lấy tên Lê đại tộc Phù Quang đặt cho họ mình để phân biệt với các dòng họ Lê khác trong làng Phù Quang và được nhân dân, dòng họ thường gọi là Lê đại tộc Phù Quang.
Địa điểm phân bố.
Ngày nay, di tích tọa lạc tại phía Đông Bắc tại làng Phù Quang, xã Hoằng Quang, Thành phố Thanh Hóa, tỉnh Thanh Hoá. Phía Đông giáp sông Mã; phía Tây giáp cánh đồng Tam Tổng; phía Bắc giáp làng Vĩnh Trị; phía Nam giáp với làng Từ Minh xã Hoằng Long
Đường đi đến di tích.
Để đi đến di tích từ Thành phố Thanh Hoá đi về hướng Bắc theo đường Quốc lộ 1A, qua cầu Hoàng Long rẽ phải đi theo đường đê ven sông Mã khoảng 2km tới làng Phù Quang. Từ ngoài để rẽ trái khoảng 200m là đến di tích. Các phương tiện như ô tô, xe máy, đều đến di tích thuận lợi dễ dàng.
Sự kiện, nhân vật lịch sử, đặc điểm của di tích.
Lịch sử phát triển dòng họ.
Dòng họ Lê Quý đến vùng đất Phú Quang, xã Hoằng Quang, thành phố Thanh Hóa vào những năm đầu thế kỷ XVI. Đây là giai đoạn đất nước đang nằm trong thời kỳ hỗn chiến của hai tập đoàn phong kiến Lê - Trịnh và nhà Mạc. Là dòng họ định cư bên tả ngạn sông Mã, đất Phú Quang (xưa là Phù Minh) được vinh danh mang tên hiệu của Phú Quang công chúa tên là Ngọc Đô, là thứ phi của chúa Trịnh Tùng, đồng thời lại là quê hương của một số công thần phù Lê diệt Mạc như Dương Quốc công Nguyễn Hữu Liêu, Thủy Quận công Nguyễn Gia Hòa,...
Trải qua thời gian hơn 400 năm, dòng họ Lê Quý làng Phù Quang ngày càng phát triển và trở thành một tộc họ lớn. Ngày nay, dòng họ Lê đã có bốn chi tại địa phương và một chi tại làng Cổ Đôi, xã Hoàng Giang, huyện Nông Cống. Bốn chi ở Phù Quang phân thành hai giáp là Lãm Chính (gồm chi 1, chi 2, chi 4) và Lãm Hiền (chi 3).
Đến năm 1983, phát huy truyền thống đoàn kết của các bậc tiền hiền, con cháu trong dòng họ đã tập hợp bốn chi lại và sinh hoạt chung tại từ đường họ Lê Quý.
Nhân vật lịch sử.
Căn cứ vào ba văn bia ở hậu cung gia phả chữ Hán, nội dung ghi chép trong các đạo sắc, thì từ đường họ Lê Quý thờ những nhân vật nổi tiếng sau: Đạo Trai tiên sinh; Lê Quý Sắt; Lê Quý Giảng; Lê Quý Giáp; Lê Quý Cõi…
Như vậy, dòng họ Lê làng Phù Quang là một trong những dòng họ lớn có truyền thống lịch sử hơn 400 năm và có nhiều công lao đóng góp đối với quê hương đất nước được các triều đại phong kiến ghi nhận. Những tài liệu còn lưu giữ trong họ tộc ngày nay là nguồn tư liệu quý giá giúp các nhà nghiên cứu có cái nhìn đầy đủ và toàn diện về một dòng họ nổi tiếng trong lịch sử dân tộc.
Sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng liên quan đến di tích.
Hiện nay, Từ đường họ Lê Quý là nơi thờ cúng tổ tiên của dòng họ, nơi tổ chức ngày giỗ của các vị tiên hiền trong dòng họ được thờ ở đây theo các ngày kỵ. Nhưng quan trọng nhất trong một năm là ngày 15 tháng Giêng, dòng họ Lê Quý thường tổ chức tế lễ với đầy đủ các lễ vật và các nghi thức tế lễ cổ truyền của dòng tộc. Đồng thời, Từ đường còn là nơi tổ chức gặp gỡ, trao đổi các việc liên quan đến cả tộc họ.