Tên di sản : Từ đường họ Hà Duyên

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di tích : Di tích lịch sử

Sô quyết định : Số 3837/QĐ –UBND

Giới thiệu

Từ đường họ Hà Duyên ở Canh Hoạch có kiến trúc hình chữ đinh (T), phía trước là 3 gian nhà tiền đường và phía sau là nhà hậu cung kiểu chuôi vô.

Nhà tiền đường có chiều rộng trong lòng nhà là 5,12m; hiên rộng 2,5m. Còn chiều dài là 9,5m.

Nhà hậu cung dài 2,85m và rộng 2,7m. Sân rộng 15,5m; dài 9,15m.

Tổng diện tích của khu di tích nhà từ đường họ Hà Duyên là 27,2m x 23,3m = 633,76m2.

Về kiến trúc của nhà tiền đường là làm theo kiểu giá chiêng, kẻ chuyên và chồng rường.

Toàn bộ nhà tiền đường có 3 gian với 4 vì kèo đều bằng gỗ tự thiết. Cấu trúc của 4 vì kèo:

Hai vì kèo hồi có cấu trúc 5 hàng chân cột ở sát tường đốc, tiếp đến là một kẻ chuyền. Phía trên kẻ chuyền là một kẻ chuyên tiếp theo ở bên dưới, và tiếp nữa là một kẻ chuyền ở sát mái. Kẻ chuyền này ăn mộng vào đấu trụ. Còn hai đầu trụ thì nâng đỡ một con rường bụng lợn. Rường bụng lợn lại đỡ một đấu trụ nằm dọc để đỡ thượng lương. Ở vì kèo này ta thấy có hệ thống xà lòng ăn mộng vào đầu cột quân. Ở cột phía sau chạy qua cột lớn, qua lòng nhà và ăn mộng vào cột cái ở phía sát hiện. Tại hai đầu cột lớn là câu đầu ăn mộng vào chính ngay đầu cột. Phía trên câu đầu là hai trụ trốn đỡ rường bụng lợn và thượng lương.

Ở ngoài hiên là một xà đùi ăn mộng vào cột lớn chạy ra ăn mộng vào đầu cột hiên. Đỡ xà đùi là một kẻ bẩy hiện đỡ lá tàu mái. Ở phía trên là hệ thống các con rường (gồm 8 con rường tất cả) đỡ hoành tải và xà dọc. Ở bức này còn có một trụ trốn nằm trên xà đùi để tạo mối liên kết giữa các con rường đỡ mái và tạo ra các ô trống (tức bức cốn).

Hai vì kèo giữa được cấu trúc 4 hàng chân cột. Nếu tính từ phía trong ra thì thấy bắt đầu là một kẻ chuyền mà đuôi kẻ được ăn mộng vào đầu cột quân. Mõm kẻ đỡ quá giang. Phía trên quá giang là hệ thống kẻ chuyền ăn mộng vào trụ trốn. Mõm kẻ chuyền thì đỡ câu đầu. Phía trên câu đầu là một trụ trốn. Trụ trốn này có chức năng để cho câu đầu ăn mộng vào. Ở đây, để mở rộng lòng nhà, trụ trốn được thay thế bằng một cột cái. Phía trên câu đầu là hai đầu trụ để cho kẻ chuyền ăn khớp vào và đỡ con rường bụng lợn ở phía trên. Còn rường bụng lợn lại đỡ một đấu trụ vuông nằm dọc đỡ thượng lương.

Ở ngoài hiên lại có một kẻ chuyền cong ăn mộng vào đầu cột lớn (dưới câu đầu) nằm trên một xà đùi sát cốn. Để tạo ra một hồi nhà rộng, tại cột lớn còn có một xà đùi ăn mộng vào cột lớn và chạy ra ăn mộng vào đầu cột hiên. Ở đầu cột hiên là một kẻ bẩy đỡ tàu mái.

Sự khác nhau giữa hai vì hồi và hai vì giữa là vì gian giữa thì cấu trúc có kẻ cong, còn ở vì hồi thì các con rường liên tiếp chồng lên nhau.

Nhìn từ ngoài vào, chúng ta thấy nhà từ đường được mở 3 cửa ra vào rộng bằng nhau. Khung cửa được chạm các đường gờ chỉ. Phía trên mỗi cửa là hai mắt cửa. Phía trên mắt cửa là những bức xuân hoa chia thành các ô khác nhau. Trên 3 ô cửa, có một cửa được viết bằng 3 chữ Hán.

Ở phía trong nhà, ta thấy trên hàng và dọc đường hàng mái được chạm những bức xuân hoa theo kiểu đường truyện giữa các ô lớn nhỏ khác nhau theo một quy luật đăng đối.

Qua sự mô tả trên, chúng ta có thể khẳng định nhà từ đường họ Hà Duyên, Canh Hoạch là một công trình kiến trúc gỗ truyền thống rất điển hình và tiêu biểu ở nông thôn Thanh Hoá nói riêng và ở đồng bằng Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ nói chung. Tất cả những gì còn lại đều rất nguyên vẹn. Vì vậy đây là một di tích kiến trúc gỗ rất có giá trị cần bảo tồn.

Về mỹ thuật, trên xà dọc và đường hoành mái đều được chạm những bức xuân hoa theo kiểu đường truyện. Giữa các ô lớn nhỏ khác nhau đều tuân thủ theo một quy luật đăng đối.

Về nội thất của nhà từ đường từ trước đến nay được sắp đặt các bàn thờ khác nhau như: Bàn thờ chi trưởng, bàn thờ hội đồng, bàn thờ tổ và bàn thờ Bà Chúa Dĩ + Đường Vương Cảo.

Bàn thờ chi trưởng có kích thước dài 1,65m; rộng 1,1m; cao 77cm, có 4 chân quỳ được chạm rất sống động. Phía trên là một hổ phù ngậm chữ Thọ.

trống phía trên là hai con rồng cách điệu chầu vào nhau. Ở hai góc bàn thờ là hình núi...

Bàn thờ hội đồng có kích thước dài 1,6m, rộng 1,1m; cao 0,82m được trang trí một hổ phù giữa chữ Thọ. Hai bên là hình chim phượng chầu trong tư thế bay. Ở ô trống phía trên (mà ở giữa là hình chim phượng, phía hai bên cũng là hình rồng cách điệu hoá, còn hai mặt trái, phải bàn thờ đều có hình hổ phù ngậm chữ Thọ...

Bàn thờ Bà Chúa Dĩ + Đường Vương Cảo có kích thước dài 1,67m; rộng 1,1m; cao 0,75m. Trên da cá có một hổ phù ngậm chữ Thọ. Phía ô trống trên là hình rồng cách điệu chầu vào nhau. Hai bên bàn thờ được chạm hình cúc dây quấn lượn rất uyển chuyển...

Bàn thờ tổ có kích thước dài 1,72m; rộng 1,07m; cao 0,97m được chạm cành đào đang nở hoa...

Nhìn chung 4 bàn thờ ở nhà từ đường họ Hà Duyên đều là những tác phẩm điêu khắc cổ đã thể hiện sự tài hoa của các nghệ nhân xưa đã làm nên những hiện vật quý giá ấy.

 Các hiện vật thống kê trong di tích:

07 bát sứ to (cổ); 19 bát sứ nhỏ (cổ); 24 đĩa sứ nhỏ (cổ); 01 đĩa sứ to (cổ); 10 đĩa sứ trung (cổ); 02 liên sứ (cổ); 02 quả hộp gỗ tròn (cổ); 02 quả hộp gỗ vuông (cổ); 02 thoi gỗ (cổ); 01 hộp đựng trầu gỗ (cổ); 01 thống gốm (cổ).

Ban thờ tổ (giữa)

Đồ gỗ:

01 ngai thờ (cổ); 15 bài vị (cổ); 01 chúc văn (cổ); 05 đài nước (2 to, 3 nhỏ) (mới); 01 khay nước hình bầu dục (mới); 01 khay nước vuông (mới); 01 mâm bồng (cổ); 01 quả hộp (cổ); 01 chân đèn (cổ); 01 Ống hương (cổ); 02 bát hương (cổ)

Đồ đồng:

01 Lư hương (mới); 02 chân đèn (mới)

Đồ sứ:

03 bát hương (cổ); 02 lục bình (mới); 02 nậm rượu (cổ); 02 hạc thờ (cổ)

Bàn thờ chi trưởng (bên tả):

Đồ gỗ:

01 mâm bồng (cổ); 04 đài nước (mới); 01 chân đèn (cổ); 11 bài vị (cổ)

Đồ sứ:

02 bát hương (cổ)

Bàn thờ bà Hà Thị Dĩ và Đường Vương Cảo

Đồ gỗ:

02 ngai thờ (cổ); 03 đài nước (mới); 02 chân đèn (mới); 01 mâm bồng (mới)

Đồ sứ:

01 bát hương (cổ).