Tên di sản : Thành Hoàng Ngưu – Khu căn cứ Nguyễn Chích
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 3437/QĐ-CT
Giới thiệu
Hệ thống núi Hoàng Nghiêu, gồm dãy Hoàng Sơn và dãy Nghiêu Sơn, với dòng Hoàng Giang chảy ở giữa (thuộc huyện Nông Cống, Thanh Hóa) là căn cứ địa khi anh hùng Nguyễn Chích dựng cờ khởi nghĩa chống quân Minh xâm lược thế kỷ XV.
Sách Đại Nam nhất thống chí chép: “Thành Nguyễn Chích bên núi Hoàng Sơn, ở địa phận xã Châu Chuế, huyện Nông Cống, Thanh Hóa, ven con sông nhỏ Hoàng Giang, bên kia sông là động Nghiêu Sơn. Hai bên tả hữu dựa vào núi làm thành, chỗ nào núi đứt đoạn ra thì đắp đất làm lũy…Nay dấu cũ thành ấy vẫn còn”.
Đầu phía Nam dãy Hoàng Sơn là làng Hồi Cù, có một ngọn núi mọc riêng biệt, như một vọng gác. Đứng trên đỉnh núi này nhìn về phía nam là ngã ba Cầu Quan, vùng đất hữu tình từng được ghi trong ca dao: Cầu Quan vui lắm người ơi; Trên thì chợ họp, dưới bơi thuyền rồng. Đoạn lũy phía nam, do nghĩa quân của Nguyễn Chích xưa đắp để nối hai dãy núi với nhau, dài gần 200m, ranh giới làng Hồi Cù bên ngoài và làng Nhâm Cát bên trong thành. Núi Hoàng núi Nghiêu hai bên, vách đá dựng đứng, phía đông còn dấu vết một lối ra vào, tục gọi là Cửa Tiền. Lối ra vào thành men theo chân núi. Xuống núi, một bên là làng Ó, xã Tân Phúc, một bên là Hoàng Giang. Xuôi theo sông chừng 2 cây số là tới vụng sông làng Nhâm Cát. Khoảng bãi sông dài và rộng bên mé Hoàng Sơn, tục gọi là Bãi tập, nơi xưa kia tướng quân Nguyễn Chích luyện quân. Ngày nay người địa phương còn truyền kể rằng, ngày xưa, thung Đình là nơi tướng Nguyễn Chích ở, thung Đình là nơi các tướng sĩ họp bàn đại sự. Còn thung Chanh, thung Ổi là chỗ quân sĩ ở…Các thung này đều ở mạn bắc Hoàng Sơn. Nơi đây có một lũy đất cao, đắp đá dưới chân rất vững chắc. Đoạn lũy phía bắc thành này dài từ khuỷu núi Hoàng tới bờ Hoàng Giang và chỉ cần một con đò nhỏ là có thể đi sang chân núi Nghiêu. Lũy này, cùng lũy mạn nam, nối hai dãy núi lại, tạo nên một tòa thành kín đáo và vững chắc, dường như thiên nhiên ưu đãi cho tướng quân Nguyễn Chích cùng các nghĩa sĩ chống giặc Minh xâm lược.
Dãy Nghiêu Sơn có một thung rất lớn, rộng vài chục mẫu, chỉ có một cửa duy nhất, dân gian bao đời gọi là động Nghiêu Sơn. Trong động có một gò đất rộng và bằng phẳng.