Tên di sản : Thắng cảnh và Hang động Trường Lâm

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di sản : Danh lam thắng cảnh

Sô quyết định : Số 2329/QĐ-UBND

Giới thiệu

Động Ngọc Hoàng:

Động Ngọc Hoàng được coi là động chính, vì theo dân gian có Ngọc Hoàng mới có Tiên.

Động dài xuyên suốt bề ngang của núi, chưa ai đo được là bao nhiêu mét, chỉ biết được nếu đi bộ phải mất một tiếng rưỡi mới tới cửa hang của động. Động rộng rãi, thoáng mát, nóc động chỗ thấp, chỗ cao với những hình thù kì dị, nóc động cao vời vợi. Chiếu đèn lên chỉ thấy nhũ mờ ảo như mây trắng trong đêm trăng không tỏ. Dưới nền động có dòng suối chảy quanh năm, động có nhiều tầng. Người ta chia ra làm tầng động trần gian và tầng động thượng giới.

Tầng động trần gian: Được gọi là Cung vua nơi trần thế. Vào thăm động trần gian, ta thấy nhũ hình cái chuông của nhà vua treo trước Hoàng cung, có phiến đá hình bầu dục nhũ phủ lên trắng toát, tường động sau phiến đá nổi bật nét rồng sàng trong sắc đá màu xanh sẫm. Chỗ này được gọi là Long sàng của nhà vua ngự. Bên trang tường ngự, từng mảng hoa sen lớn và những bức màn cao sáng lung linh trải dài trên thành động làm cho hoàng cung thật lộng lẫy. Trên vách đá trước long sàng từng cụm nhũ lớn giống các quan văn võ đang quỳ chầu trước ngai vàng chờ nhà vua phán bảo.

Tầng thượng giới: Qua động trần gian là đến tầng thượng giới. Tầng động thượng giới có nhiều ngách cao thấp khác nhau, gọi là Động Tiên, Cung Vương mẫu và Cung Ngọc Hoàng thượng đế.

Động Tiên Ông: Vào cửa Động Ngọc Hoàng, ta trèo qua ngách hẹp lên Động Tiên Ông. Ngoài những nhũ đá hình hoa như nhiều hang động khác thì nơi cuối động có 1 số nhũ đá to, cao tới 1,5m, giống như những ông già dâu dài tóc bạc. Nhìn các tượng bằng nhũ này ai cũng nghĩ mình được gặp ông tiên như trong truyện cổ tích Việt Nam thường kể. Dưới chân các ông tiên có nhiều nhũ nhỏ vây quanh, như đàn cháu con đang xin ban điều ước.

Cung Vương mẫu: Từ động Tiên Ông trở xuống động trần gian, lội suối, vượt qua những hòn đá chông chênh hiểm trở lên tầng cao là Cung Vương mẫu. Cung Vương mẫu có nơi Bà hội bàn đào với các quần tiên và 6 phòng nơi Vương Mẫu ở.

Tại Cung hội bàn đào: Bước vào Cung ta thấy ngay một bàn thờ vách đá, phủ như rèm che ánh bạc, bệ bàn thờ nhũ – tạo cánh sen bay thật đẹp và kỳ ảo. Vào cuối cung có hai nhũ chuông lơ lửng và tiện trên nóc động nhũ tạo hình những trái đào tiên. Dưới đó có nhiều nhũ mọc, lớn nhỏ như cảnh tiên hội bàn trên cung Vương mẫu mà các truyền thuyết đã vẽ nên.

Từ đó trèo lên 4m, có 6 phòng cảnh đẹp như mơ. Gọi là 6 phòng của Bà Vương mẫu.

Ở đó, ngoài những nhũ vàng, nâu hoặc trắng với bao hình kỳ dị ở trên trần và vách động, thì mỗi phòng lại có nét đẹp riêng.

Phòng thứ nhất: Nơi gần cửa hang động đúng là một điện thờ linh ứng. Ở bàn thờ nhiều tầng, nhũ đá tạo ra nào là bụt ốc, tiên ông, lại có cả Tam đa cùng những tượng vợ chồng, mẹ con ôm nhau thật là hạnh phúc.

Phòng thứ hai: Có cảnh voi thần đang uống nước. Trong ngách đá nhũ tạo hình ông Lã Vọng đang ngồi chầu, mặt đăm chiêu như đang suy nghĩ sự đời.

Phòng thứ 3: Nhũ tạo hình kho bạc, còn trên thành động, nhũ dáng hình cái lọng đã dương ra, khiến ta liên tưởng đây là kho báu vật và nơi cất giữ lọng của thiên tử nơi thượng giới.

Phòng thứ 4: Có hai cây đa và cây sung hai gốc, thân màu nâu, lá như ánh bạc sáng như kim cương. Giữa hai gốc sung có khoảng trống và nhiều tượng nhũ hình nhân. Nhìn vào đó, ta liên tưởng đến miếu thờ ở gốc cây thiêng. Bên cạnh đó, cây đa tán rộng, gốc cây đầy gai đá màu đen, không phải nhũ mà là gai của đá.

Phòng thứ 5: Lại có một bàn thờ lớn, một tượng đá hình chó ngao, như đứng canh giữ giữa nền. Phía sau bàn thờ có hòn đá giống ngựa trời dáng như đang phi và hòn đá phủ nhũ giống như sư tử đang vươn lên gầm thét. Các con vật này đều cao gần 1m, sắc nâu vàng và đều đứng dưới gốc cây trụ đá chống trời.

Phòng thứ 6: Có nhiều nhũ đẹp, đặc biệt là có hình con công đang xòe đuôi múa, như muốn khoe bộ lông đen sao trắng với du khách tham quan.

Cung Ngọc Hoàng thượng đế: Từ Cung Vương mẫu quay ra vượt nghềnh đá cao đến cung Thượng đế.

Một phiến đá cao màu nâu nhạt lưng tựa vào thành động, giống như Ngọc Hoàng đội mũ Bình thiên trong tập tranh tây du kí của thiếu nhi, dáng đứng như đang nhìn xuống động trần gian. Xung quanh tượng Ngọc Hoàng có nhiều nhũ đá lớn. Ai cũng nghĩ đây là cảnh Ngọc Hoàng hội thiên triều để bàn việc trần gian, đầy uy nghi, lộng lẫy.

Động Tiên:

Từ Động Ngọc Hoàng về phía Nam khoảng 1500m ta gặp rèm đá nhỏ của dãy núi Mù Cua, đó là nơi ẩn mình của Động Tiên. Trèo lên những bậc đá tai mèo mới được xếp một cách vội vã ta vào thăm động. Động khô ráo, dài hơn 150m, có nhiều ngách hẹp, nền động cát mịn phẳng lì. Động thoáng mát, trần động chính cao nhũ phủ viền tròn làm cho nóc động như lập bởi lọng vàng kín mái.

Động Tiên có nét đẹp như Động Ngọc Hoàng, có nhiều nhũ hoa sen, đài sen từng mảng vàng trên vách đá phủ màn tướng công vua. Song hoa sen ở đây có nét đẹp riêng là cánh mỏng, nơi mép cánh lượn hình răng cưa óng ánh, gõ vào phát tiếng nhạc như đàn đá Tây Nguyên.

Phần ngoài gọi là tiền sảnh: Ở đó voi chầu nơi vách đá, có hổ phục dưới nền, có hòn đá như cái trống đình để trong ngách đá, làm cho ta liên tưởng đó là trồng thần để điểm gọi các nàng tiên. Lại có cả cánh đại bàng đang muốn vươn ra như cố thoát khỏi nơi giam cầm tù hãm.

Phần tiếp đó gọi là Trung sảnh: Từ tiền sảnh vào trung sảnh qua hai cửa hẹp, do một trụ đá chống trời vươn lên cao tạo thành. Cảnh đầu tiên và duy nhất ở trong phòng tác động đến ta là dưới màn trướng hoa sen, có hai tượng đá ánh nhũ vàng pha trắng đẹp tươi. Hình dáng và vẻ đẹp của tượng khiến mọi người nghĩ ngay phải chăng là Nguyễn Trãi đang ngồi ngâm Đại cáo Bình Ngô và ngồi cao hơn, to hơn là Tượng Bác.

Phòng thứ 3: Phòng Thuốc Tiên: Vượt qua ngách đá lên phòng tiên luyện thuốc. Phòng có nhiều nhũ đẹp. Vào sâu chút nữa ta gặp một tầng sỏi tròn dải đều trên nền động gần trăm mét vuông. Hạt trắng, hạt đen, hạt nâu nhiều loại khác nhau, nhiều đến mức chồng chất lên nhau đầy gần 1m. Qua kho thuốc là đến nơi Tiên nghỉ. Ở đây có bể tắm tiên. Nét đẹp của Động Tiên không kì vỹ và hoành tráng như Động Ngọc Hoàng mà dịu dàng thoát tục, như hài hòa giữa tiên cảnh và trần gian, giữa quá khứ lịch sử và hiện tại.

Núi Ngọc Nữ:

Cách Động Ngọc Hoàng 500m về phía Nam, trên đường đi đến Động Tiên, một làn đá vôi nhỏ gồm những tảng đá lớn tựa lưng vào nhau đứng thẳng giống như một lâu đài cổ hai tầng. Ở phía Bắc núi, một tảng đá có hình thiếu nữ mặc áo dài. Tà áo như đang tung bay thật là ngoạn mục. Nhân dân gọi đó là Núi Ngọc Nữ. Gần chân Núi Ngọc Nữ có dòng suối trong chảy từ Động Ngọc Hoàng ra.

Nhiều người cho biết: Ở Trường Lâm có truyền thuyết: Ngọc Nữ có sắc đẹp chim sa cá lặn và là cung nữ của bà Vương mẫu. Nàng đã nặng lòng yêu thái tử Kim Đồng con của Thượng đế. Luật nhà trời không cho phép các tiên, thần lấy nhau. Nên Thượng đế đã đẩy hai người xuống trần gian để tu luyện. Song họ vẫn nặng lòng tìm đến gặp nhau nên không tu luyện được. Ngọc Hoàng tức giận đã biến hai người thành đá. Tuy là đá nhưng Ngọc Nữ vẫn đứng trên núi cao nhìn Kim Đồng hóa đá đang ẩn mình trên núi, nơi có Cung Ngọc Hoàng ngự trị.

Các hiện vật trong di tích:

Quần thể hang động Trường Lâm là danh thắng tạo bởi núi đá vôi, nhũ thạch. Quần thể danh thắng hang động mới thực sự được biết đến gần đây (năm 1993) cho nên tác động của con người tới thắng cảnh là chưa nhiều. Cái đẹp huyền ảo trong động, sự huyền bí của thiên nhiên nơi đây là do cái hoang sơ còn giữ được. Đây chính là giá trị đáng trân trọng của danh thắng Trường Lâm.