Tên di sản : Thắng cảnh Đền-Chùa Vọng
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di sản :
Danh lam thắng cảnh
Sô quyết định : 184/QĐ-UBND
Giới thiệu
Về quy mô cấu trúc:
Chùa Vọng nằm trong hang dưới chân núi Cổ Đang (một núi thuộc dãy núi Bồ). Phía trước hang có khe (hón) Cụt chảy vòng qua từ phía Bắc đổ ra sông Mã. Trước hang là khoảng đất trống có diện tích khoảng 100m2. Qua khoảng đất rộng lên hang bằng những bậc tam cấp được đắp bằng hồ vữa.
Hang chùa gồm 3 cửa: Cửa phía Tây Nam, phía Đông Nam và phía Tây Bắc. Các cửa có dạng cuốn vòm giống nhau. Cửa chính vào chùa nằm phía Tây Nam có kích thước cao 5,2m; rộng 6,57m. Cửa phía đông nam có kích thước cao 4,23m; rộng 9,1m, cửa phía bắc có kích thước cao 5,36m; rộng 8,6m. Cửa phía Bắc đã bị đá chèn lấp 2/3 cửa hang nên không còn đi được bằng lối này.
Toàn bộ lòng hang có hình e líp, ở giữa rộng hơn so với hai bên. Kích thước hang đo được như sau: dài 33,87m; rộng 13,1m, cao 5,38m.
Trong hang có nhiều nhũ đá được tự nhiên kiến tạo mang nhiều hình tượng phong phú, đẹp mắt và được nhân dân địa phương đặt tên theo tưởng tượng như hình “Lọng tàn”, “Mây”, “Sóng nước”...đặc biệt có những ụ đá nhỏ trông giống như hình “Voi chầu”, “Hổ phục”, “Đụn thóc”, “Tượng hộ pháp”...
Về hệ thống thờ tự:
Hiện nay trong hang gồm hai hệ thống thờ tự là thờ Phật và thờ Mẫu. Các tượng thờ được đặt theo hướng Tây Nam.
Ở chính giữa từ cửa phía Tây Nam vào là hệ thống thờ Phật, được đặt trên bệ thờ chất liệu bằng hồ vữa, gồm 4 bệ thờ.
Bệ thứ nhất từ trên xuống có kích thước rộng 0,46m; cao 1,62m; dài 1,02m.
Bệ thứ hai có kích thước rộng 0,52m; cao 1,3m, dài 1,02m.
Bệ thứ ba có kích thước rộng 2,15m; cao 1m, dài 1,02m.
Bệ thứ tư có kích thước rộng 3,15m; cao 0,7m; dài 1,4m. Trên các bệ thờ được bài trí các tượng như sau:
Lớp trên cùng ở sát vách phía trong hang là 3 pho tượng để ngang thành một dãy, hình dáng giống nhau, người ta thường gọi tắt là tượng Tam Thế Phật, nghĩa là Phật thường trụ trong thời gian quá khứ, hiện tại và tương lai. Ba pho tượng Tam Thế có kích thước cao 0,7m; rộng 0,48m; dày 0,42m), trên đầu tóc Xoắn ốc, đỉnh đầu có nhục kháo. Ba pho tượng này ngồi trên đài sen cao 0,25m.
Lớp thứ hai gồm 03 pho tượng là tượng A Di Đà tam tôn (còn gọi là Tây phương tam thánh). Ngồi giữa trên bệ tượng là tượng Phật A Di Đà, bên tay trái là tượng Quan Thế âm, bên tay phải là tượng Đại Thế chí. Tượng Phật A Di Đà, được tạc ngồi trong tư thế toạ thiền, tóc xoăn ốc, đầu để lộ đỉnh, không đội mũ, khuôn mặt tượng đôn hậu, mắt nhìn xuống như đang suy tư, sống mũi cao, thẳng, miệng hơi mỉm cười, tai dài. Tượng mặc áo cà sa, nếp gấp đều. Tượng được diễn tả theo tư thế toạ thiền ngồi xếp bằng hai chân, hai bàn tay đặt giữ lòng đùi, bàn tay trái đặt lên giữa bàn tay phải, hai đầu ngón tay cái giao nhau.
Đứng hai bên tượng phật A Di Đà là hai pho tượng có kích thước nhỏ hơn. Bên trái là tượng Quan Thế âm, bên phải là tượng Đại Thế chí. Đây là hai vị thị giả giúp việc cứu thế cho Phật A Di Đà nên được tạc kiểu chầu bên cạnh A Di Đà. Đức Phật và hai Bồ Tát ấy ở tây phương cực lạc, chủ việc cứu độ chúng sinh ở cõi sa bàn qua cõi cực lạc.
Lớp thứ ba cũng có ba pho tượng cùng dãy. Pho tượng lớn ngồi giữa là tượng Phật Thích Ca Mâu Ni (Thích ca giáo chủ). Tượng hai vị thị giả giúp phật tế độ chúng sinh. Đứng chầu hai bên là tượng Ca Diếp tôn giả và A na đà tôn giả là hai vị đại đệ tử truyền giáo của Phật thích ca còn ở thế gian. Tượng thích ca mầu ni được tạc ngồi trên toà sen, để lộ viên đỉnh, mặc áo pháp, tay cầm hoa sen như khi ngài đang giảng thuyết pháp ở Linh Thùy Sơn.
Lớp thứ tư là tượng Quan Âm Thiên Thủ Thiên Nhãn.
Lớp thứ năm là tượng Ngọc Hoàng thượng đế.
Lớp thứ sáu là tượng Thích ca sơ sinh (hay còn gọi là tượng Cửu Long). Tượng này theo truyền thuyết Phật giáo, khi Thích Ca mầu ni mới giáng sinh có 9 con rồng xuống phun nước để tắm cho ngài. Tắm xong ngài tự đi được 7 bước về phía tây, tay trái chỉ lên trời, tay phải chỉ xuống đất mà nói “Thiên Thương, địa hạ, duy ngã đốc tôn” (Trên trời, dưới đất, chỉ có một ta là tôn quý hơn) nói xong ngài nằm xuống. Đây là tượng diễn tả Thích Ca Mâu Ni lúc mới sinh, có 9 con rồng vây bọc và chầu vào trên đầu và 3 mặt sau lưng ngài trên những đám mây có đủ chư Phật, chư thiên thiên nữ, nhã nhạc, cờ phướn và bát bộ kim cương. Đây là tượng kỷ niệm sự ra đời của Đức Phật. Ngoài các pho tượng trên, hai bên hệ thống các tượng Phật này là hai tượng Đức ông ở bên hữu và Thánh tăng ở bên phải. Hai pho tượng này được đặt trên hai bệ xi măng có kích thước tương đương nhau cao 0,82m; rộng 0,93m, dài 1,14m. Hai tượng được tạc ở tư thế ngồi, kích thước tương đương nhau cao 0,85m, rộng 0,43m; dày 0,41m. - Hệ thống thờ Mẫu: gồm 4 bệ thờ xây liền nhau ở bên hữu gian thờ Phật. Kích thước các bệ thờ có chiều dài bằng nhau. Bệ thứ nhất từ trên xuống cao 2.29m; rộng 0,48m; dài 2,44m, bệ thứ hai cao 1,82m; rộng 0,53m, bệ thứ ba cao 1,50m, rộng 0,56m; bệ thứ tư cao 1,14m, rộng 0,93m.
Bệ trên cùng đặt ba pho tượng Tam Toà Thánh Mẫu, các bệ dưới đặt các đồ thờ như mâm bồng, bát hương, lọ hoa, ống hương. Như vậy, chùa Vọng tuy mới được nhân dân địa phương tôn tạo, nhưng hệ thống thờ tự ở đây tương đối đầy đủ và được bố trí một cách hợp lý theo đúng quy cách của một ngôi chùa của người Việt.
Các hiện vật trong di tích:
Trải qua thời gian dài tồn tại, một số hiện vật cũ tại di tích đã bị mất mát và hư hỏng nhiều. Những năm gần đây nhân dân địa phương đã bổ sung thêm được khá nhiều các hiện vật có giá trị như:
Hiện vật bằng gỗ:
Tượng gỗ (mới): 17 pho; Mâm bồng cổ (loại trung): 02 Cái; Mâm bồng cổ (loại nhỏ): 01 Cái; Đài chén cổ: 06 Cái; Ống hoa cổ 02 cái. Ống hoa mới: 02 Cái; Cây nến cổ: 02 cây; Cây nến mới: 04 cây; Đài chén mới: 06 cái; Khay mịch cổ: 03 Cái 2;
Đồ sứ: Bát hương mới: 05 Cái
Hiện vật bằng vải: Y môn: 01 bức.