Tên di sản : Thác Hiêu

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di sản : Danh lam thắng cảnh

Sô quyết định : 180/QĐ- UBND

Giới thiệu

Xứ sở của núi cao và những cánh rừng già:

Khu vực Thác Hiêu nằm trong dãy núi Pha Hé thuộc bản Hiêu, ở về phía Đông Bắc của xã Cổ Lũng, huyện Bá Thước, cách trung tâm hành chính xã 4km, thị trấn Cành Nàng (huyện lỵ Bá Thước) 10km và trung tâm tỉnh lỵ thành phố Thanh Hóa là 120km. Toàn bộ khu vực này thuộc miền đồi núi phía tây Thanh Hóa bao gồm các huyện Quan Hóa, Quan Sơn, Mường Lát, Bá Thước, Cẩm Thủy. Ở đây địa hình khá đa dạng và phức tạp, có cả nhưng dãy đồi đất và những ngọn núi cao thuộc một bộ phận của một hệ địa hình được các nhà địa lý gọi là “Cánh cung sông Mã”. Vận động tạo núi miền này thành miền núi khá cao, rồi trải qua thời gian dài bị quá trình phong hóa của ngoại lực tàn phá mạnh mẽ mà biến thành bình nguyên. Vận động của núi tiếp sau lại nâng lên cao, quá trình phong hóa lại tiếp diễn, tạo ra các thung lũng, vực sâu. Di tích của bình nguyên còn sót lại là các đỉnh núi cao trên 1200m (núi Phà Hé cao hơn 1000m).

Với những đặc điểm địa hình như vậy, nó đã tạo cho vùng đồi núi của bản Hiêu, Cổ Lũng - Bá Thước nói riêng, về phía tây Thanh Hóa nói chung là vùng đất có khí hậu mát nhất của cả tỉnh. Nhiệt độ trung bình năm là 23,6°, tháng 6 nóng nhất là 28,4°, tháng lạnh nhất là 16,1°. Tuy nhiên khi độ cao tăng 100m thì nhiệt độ giảm đi khoảng nửa độ. Lượng mưa ở đây cũng lớn nhất (trung bình 2000mm, có nơi tới 2.500mm/năm).

Về cấu tạo địa chất, ở miền này, các núi đá nguồn gốc mác ma chiếm tỉ lệ lớn hơn các nơi khác; các núi đá granít, roilít, porphirit v.v...cùng với các loại đá trầm tích đã bị biến chất như đá hoa, quarzit v.v...chiếm tỉ lệ lớn trong cấu tạo cả miền.

Tuy độ cao lớn, quá trình bào mòn diễn ra mạnh mẽ nhiều hơn các nơi khác nhưng nhờ khí hậu ẩm ướt và tầng đất dày, vì vậy, rừng ở đây rất tươi tốt, có tính đa dạng sinh học cao trong hệ thống rừng đặc dụng của Việt Nam, là kho dự trữ sinh quyển giá trị, lưu giữ nhiều nguồn gen quý giá. Tuy đến nay đã bị suy giảm nhiều nhưng vẫn đang còn chứa một lượng lâm sản đáng kể.

Nếu du khách đứng ở trung tâm khu Na Nơ của bản Hiêu, vào những ngày đẹp trời, ta có thể nhìn thấy toàn bộ đất Mường Khoòng xưa với đủ hình dạng của những quả núi, đến bản, làng, ruộng bậc thang và những con đường đất nhỏ xinh đẹp như nét vẽ sơn văn. Du khách có cảm giác như đang ở lưng chừng núi; không khí trong suốt và mát lành, làm cho đồi núi xung quanh chỗ ta đứng cứ hiện ra tầng tầng, lớp lớp màu sắc diụ mát như trong bức tranh thủy mạc, ngày càng thấp dần cho đến tận chân trời. Con người thấy khỏe và vui vẻ chẳng khác gì bản thân cuộc sống ở trên cao nguyên.

Thác Hiêu trước khi chảy thành dòng lớn, có đã phần lấy nước từ hàng trăm, hàng nghìn con suối nhỏ từ dãy núi Phà Hé tụ vào. Và như vậy, dòng nước này chỉ được gọi là thác khi nó chảy thành thác. Quan sát trên thực địa, cho thấy điểm khởi đầu của Thác Hiêu được bắt đầu từ chân núi Phà Hé chảy qua những ghềnh thác, trên một chiều dài hơn 1000m, chiều rộng nhất khoảng 15m chảy thành hai dòng song song, có độ cao trung bình khoảng hơn100m; mỗi dòng cách nhau khoảng 500m, thường gọi là Thác động trong và Thác động ngoài.

Từ độ cao chảy xuống, Thác động trong có 36 thác, trong đó có 4 thác dài có dòng chảy khoảng trên 50m; từ độ cao 400m, nước đổ xuống tạo nên những bức rèm nước khổng lồ như dải ngân hà tuột khỏi mây. Nước vỗ vào vách đá phát ra tiếng gầm như sấm, bọt nước bắn tung tóe tạo nên những đám mây nước.

Cảnh tượng ấy khiến du khách liên tưởng đến “Một biển nước đang tràn vào vực sâu”. Lượng nước đổ xuống trung bình là hàng chục m3/s, mùa mưa có thể lên đến hàng trăm m3/s. Vào mùa lũ, dòng chảy của các thác này như một bức rèm nước lớn bao trùm cả vách núi, làm cho ta không thể phân biệt đâu là trời, đâu là nước. Ánh mặt trời chiếu vào những đám mây nước tạo ra hàng loạt cầu vồng đủ sắc màu lung linh. Thác Hiêu nằm trong khu vực nhiệt đới gió mùa, mùa mưa bắt đầu từ tháng 8 đến tháng 3 năm sau, khi ấy thác nước chảy thành những dòng lớn qua những vách đá tạo nên tiếng đổ ầm ầm, nhưng trong những tháng mùa hè từ tháng 4 đến tháng 7 thì dòng thác chảy nhỏ hơn. Du khách có thể ngược thác để ngăm nhìn thác nước trắng xóa đổ từ trên cao xuống qua những tầng thác, cùng với những dải rừng cây hai bên bờ thác xanh mướt một màu với những tiếng xào xạc, đã làm cho phong cảnh trở nên đa dạng và kỳ thú như trong những bức tranh vẽ phác giàu tưởng tượng nhất.

Thác Hiêu là một danh lam thắng cảnh do bàn tay thần kỳ của thiên nhiên tạo nên. Mỗi người dân ở đây đều cảm thấy tự hào về nó. Không gì thích bằng được đi dạo trên những con đường ngoắt nghéo trong rừng ở hai bên bờ thác, hưởng cái khí lạnh mát kích thích mạch máu chảy nhanh hơn, làm đầu óc trở nên tỉnh táo hơn. Đấy là một loại rừng nhiệt đới hỗn tạp mà những người đi du ngoạn đều không thể quên được những ấn tượng ban đầu trước một tự nhiên hùng vĩ, vì chính sự hùng vĩ của nó. Những người khỏe mạnh có thể đi ngược thác qua những bức rèm nước là một điều lý thú. Và khi chúng ta nhìn thấy những dòng thác cứ đổ dần trước mặt trên những vách đá, bao giờ người vượt thác cũng bắt buộc phải nhờ đến một kỷ niệm nào đó của thời thơ ấu. Ngày xưa, vùng đất này là thiên đường của những người đi săn không kém gì vùng Sơn La vì giới động vật rất phong phú của nó. Ngày nay, những động vật như chim công, gà rừng, chim trĩ, cun cút thì vẫn còn nhưng voi và hổ thì không còn thấy nữa. Phong cảnh thác nước, núi rừng, bản làng kỳ thú đã khiến Thác Hiêu trở thành một thắng cảnh thu hút đông đảo du khách đến đây du ngoạn. Ngoài người dân địa phương ở các nơi trong tỉnh, trong nước còn có cả khách nước ngoài đến đãy ngược thác ngắm thác và du lịch cộng đồng. Chỉ tính riêng năm 2013, Bản Hiêu đã đón 1260 du khách đến thăm quan Thác Hiêu, trong đó khách trong nước là 660 người, khách nước ngoài là 600 người, chủ yếu là khách ở các nước châu Âu như Đức, Hà Lan, Ai Len, Pháp. Năm 2014 - 2015, có thêm cả du khách là người Đài Loan, Trung Quốc và con số tăng lên. Đấy là những cơ sở quan trọng để địa phương thấy được tầm quan trọng và những giá trị của thắng cảnh Thác Hiêu đối với sự phát triển du lịch cộng đồng ở vùng đất này trong tương lai không xa.

Du khách đến thăm Thác Hiêu, nhật trình cho một chuyến đi ít nhất phải mất 3 ngày tại chỗ: một ngày ngược thác, một ngày thăm bản Hiêu và một ngày vãng cảnh núi rừng. Ở đây, ngoài việc được thưởng thức vẻ đẹp trong lành quyến rũ của thiên nhiên thơ mộng và những con người mến khách, du khách còn được thưởng thức những món ẩm thực làng quê đặc trưng như măng đắng rừng gia và món thịt vịt Cổ Lũng truyền thống nổi tiếng từ rất lâu đời.