Tên di sản : Nhà thờ họ Trịnh Hữu (nơi thờ Thái úy Trịnh Khả - Khai quốc công thần triều Lê và Thọ quốc công Trịnh Công Hựu)
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 421/QĐ-UBND
Giới thiệu
Đến tham quan khu di tích theo thứ tự từ ngoài ngõ vào có các công trình: Cổng - Sân và Nhà thờ.
Cổng: nhà thờ được mở ra phía trước theo hướng Đông, nằm sát đường liên thôn được xây bằng gạch và vôi vữa, có kiến trúc theo kiểu Tam quan chùa, giữa hai trụ cột nanh hai bên, phía trên là mái hai tầng dán ngói mũi. Phần giữa hai mái đắp chữ (Trịnh Hoàng môn); hai bên cột nanh khắc đôi câu đối bằng chữ quốc ngữ trên đá xanh (Sinh Vi Tướng Anh Hùng Hào Kiệt, Tử Vi Thần Hiển Hách Linh Công). Cổng có kích thước chiều cao 2,32m; chiều rộng 2,16m; cột nanh cổng (47 x 47cm), cổng được mở hai cánh bằng sắt, mỗi cánh rộng 65cm, cao 1,5m.
Sân: Có chiều dài 8,60m; rộng 9,80m. Trên sân có bức Bình phong và Bia; sân láng xi măng, xung quanh xây tường rào bằng gạch có gắn các búp sen rất hài hoà ưa nhìn.
Bình Phong: dài 1,97m; rộng 35cm; cao 75cm.
Nhà bia: cấu trúc hình trụ 2 mái, nền nhà bia được cấu trúc thành các bậc Tam cấp gồm: bậc 1 có kích thước chiều dài 2,38m, chiều cao 18cm; bậc 2 có kích thước chiều dài 1,86m, chiều cao 15cm; bậc 3 có kích thước chiều dài 1,33m, chiều cao 15cm; rùa có chiều dài 1,7m, chiều rộng 1,1m và cao 30cm; Bia có kích thước chiều dài 1,1m, chiều rộng 30cm và chiều cao 2m, trán bia ghi dòng chữ Trịnh tộc đại tông Lam Sơn thực lục Trịnh tộc gia phả bằng chữ quốc ngữ.
Nhà thờ: từ sân lên nhà thờ qua 3 cửa hiện được làm theo kiểu cuốn vòm; mỗi cửa cao 2,3m; rộng 2,2m; hiên rộng 1,1m; dài 7,85m. Trước đây hiện là mái chụp, khi tôn tạo lại thì hiện được đổ trần bằng xi măng cốt thép.
Về kết cấu kiến trúc: nhà thờ được cấu trúc bởi 4 vì kèo gỗ tạo thành 3 gian, hai chái, có kích thước chiều dài 8,1m; chiều rộng lòng nhà 4m, hiên rộng 1,3m. Mỗi vì kèo cách nhau 2,52m.
Kết cấu vì kèo được làm theo kiểu đăng đối: vì 1 đối xứng với vì 4, vì 2 đối xứng với vì 3.
Kết cấu của hai vì kèo gian giữa được cấu trúc 4 hàng chân cột: 2 cột cái (kích thước cao 3,6m, chu vi là 0,62m) với hệ thống chân tảng vuông (30 x30cm); 2 hàng cột quân là 8 cột (kích thước cao 3,2m; chu vi cột 0,50m) và hệ thống chân tảng vuông (25 x 25cm). Tính theo chiều ngang thì kích thước từ cột quân đến tường hậu 38cm; từ cột quân hậu đến cột quân tiền là 3,25m (trốn 2 cột cái). Hai vì kèo giữa được kết cấu theo kiểu kèo suốt.
Cấu trúc hai vì kèo hồi (còn gọi là Vì Thuận). Ở đây được bố trí 6 hàng chân cột gồm 2 cột cái, 2 cột quân Tiền và 2 cột quân Hậu. Hai vì kèo giống nhau kiểu liên kết theo kiểu giá chiêng kẻ chuyền. Từ cột cái trước đến cột cái sau ở gian hồi là 1,5m. Hai vì kèo hồi cách tường 30cm để không bị thấm tường làm hỏng. Từ nền nhà đến Thượng Lương cao 4,5m. Nền nhà lát bằng gạch bát màu đỏ.
Nhà được trổ ba cửa ra vào tạo cho ngôi nhà sáng, thoáng mát và thuận tiện trong dịp cúng tế. Cửa được làm bằng tôn theo kiểu panô: Kích thước mỗi cửa có chiều cao 1,92m; chiều rộng 1,1m; mỗi cửa gồm hai cánh, mỗi cánh rộng 50cm.
Phần mái bên trong nhà: rui, mè bằng luồng, mái lợp ngói liệt và ngói vẩy. Hiên: đổ bằng, phía ngoài được làm chắn mái, từ cột nanh lên được trang trí hình các bông cúc mãn khai, phần mái chắn của gian 1 và gian 3 là hai bức cuốn thư, còn phần chắn mái ở gian giữa đắp bức đại tự bằng chữ Hán với chất liệu bằng đá trắng với nội dung là Trịnh tộc từ đường.
Bên trên cùng của phần mái chắn đắp hai con rồng chầu mặt hổ phù, trên đầu hổ phù là mặt trời. Rồng được đắp bằng các chất liệu xi măng, cát và thép, trên mình (vẩy, người ta dùng các mảnh đá trắng nhỏ để tạo vân cho vẩy rồng, trông rất hài hoà, rồng đắp theo kiểu thời Lê, bờm và đuôi rồng hình đao lửa thể hiện sự mạnh mẽ của uy quyền.
Bài trí đồ thờ:
Tại nhà thờ họ Trịnh Hữu có bốn bàn thờ.
Bàn thờ ở gian giữa gồm ba lớp: lớp thứ nhất (phía trong cùng) đặt ngai thờ và bài vị bằng chữ Hán có nội dung: Sắc Thái uý liệt quốc khang tế hiển khánh phù ứng chiêu huân sảng linh hoàng đạt Trịnh Công Khả; bát hương; mũ thờ; đao và kiếm thờ. Lớp thứ 2 có chiều dài 1,42m; chiều rộng 70cm; chiều cao 75cm, ở đây đặt lư hương đồng; hai hạc gỗ cổ; chuông đồng nhỏ và mâm xà. Lớp thứ 3, phía bên ngoài là bát hương và ngai thờ của Thọ quốc Công Trịnh Công Hữu - con trai thứ 13 của Trịnh Công Khả, bên ngoài là các đài nước bằng gỗ.
Gian bên Tả (tính từ trong ra) là bàn thờ được xây bằng bê tông, cốt thép gồm hai lớp: lớp thứ nhất có kích thước chiều dài 1,23m; chiều rộng 49cm; chiều cao 67cm; lớp thứ hai có kích thước chiều dài 1,13m; chiều rộng 30cm, chiều cao 85cm; đây là nơi thờ các chi trưởng của dòng họ. Trên bệ thờ đặt bát hương đá, mâm bồng, ống hương, chân nến và các đồ thờ tế khí khác.
Gian bên Hữu là bàn thờ được xây bằng bê tông, cốt thép gồm hai lớp: lớp thứ nhất có kích thước chiều dài 1,23m; chiều rộng 49cm; chiều cao 67cm; lớp thứ hai có kích thước chiều dài 1,13m; chiều rộng 30cm, chiều cao 85cm;
đây là nơi thờ các đinh nam vô tự trong dòng họ. Trên bệ thờ đặt bát hương đá, mâm bồng, Ống hương, chân nến và các đồ thờ tế khí khác.
Bàn thờ Bà cô Tổ được làm theo kiểu lầu nhỏ, với hai lớp: lớp thứ nhất có kích thước chiều dài 1,2m; chiều rộng 30cm; chiều cao 82cm. Đây là nơi đặt tượng Bà Cô Tổ (Bà Chúa). Lớp thứ hai có kích thước chiều dài 1,12m; chiều rộng 75cm; chiều cao 94cm, là nơi đặt bát hương, mâm bồng, lọ hoa và chén nước; lầu cao 1,63m + 82cm, làm theo kiểu cuốn vòm.
Tại nhà thờ còn lưu giữ được hai đội câu đối bằng chữ Hán khắc trên gỗ với nội dung:
Câu đối 1, Phiên âm:
Sinh vi tướng Anh hùng hào kiệt,
Tử vi thần hách dịch linh thông.
Dịch nghĩa:
Sinh là tướng anh tài hào kiệt
Tử là thần hiển hách linh thông.
Câu đối 2, Phiên âm:
Sóc Sơn nhật chiếu Kim Bôi cựu
Na Lĩnh xuân hồi Trạm Lộ tân
Dịch nghĩa:
Mặt trời chiếu Sóc Sơn, Kim Bôi còn đó
Xuân về nơi Na Lĩnh, Trạm Lộ thêm tươi.
Nhìn chung: Nhà thờ họ Trịnh Hữu hiện nay là ngôi nhà vẫn còn giữ được nếp nhà gỗ dân gian truyền thống. Tuy không được cấu trúc quy mô nhưng cũng bảo tồn được nhiều yếu tố gốc.