Tên di sản : Nhà thờ họ Nguyễn Phúc (Xã Hoa Lộc)
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 3983/QĐ-UBND
Giới thiệu
Đến tham quan khu di tích theo thứ tự từ ngoài vào có các công trình: Cổng - Sân và Nhà thờ.
Cổng: Cổng được mở ra phía trước theo hướng tây nam, nằm sát đường liên thôn, với 2 cổng phía đông và phía tây, được xây bằng gạch và vôi vữa; cổng phía đông được đắp chữ Hán là Ngọ môn, cổng phía tây được đắp chữ Nguyễn Phúc, bên trên gắn 2 con nghê quay đầu vào nhau. Kích thước 2 cổng bằng nhau và có chiều cao 2,05m; chiều rộng 1,1m; cổng được mở hai cánh bằng sắt. Khoảng cách giữa hai cổng được xây tường rào để bảo vệ, khoảng giữa bức tường rào là bức bình phong được xây theo kiểu cuốn thư, đắp nổi mặt hổ phù.
Qua cổng là bước vào sân nhà thờ. Sân: có kích thước chiều dài 6,9m; chiều rộng 6m và được lát gạch bát màu đỏ (25 x 25cm) theo lối chữ Công (I).
Trên sân giáp với nhà tiền đường là 2 trụ biểu, được xây bằng chất liệu xi măng cόt thép, thân trụ được đắp gờ chỉ, bốn mặt đắp nổi câu đối bằng chữ Hán, trên đỉnh cột nanh đắp nghê chầu vào giữa.
Phần trên hiên chắn mái được trang trí bởi lưỡng long chầu hổ phù, trên đầu hổ phù là mặt trời. Rồng được đắp bằng các chất liệu xi măng, cát và thép, trên mình (vẩy), người ta tạo ra vân cho vẩy rồng, trông rất hài hoà, bờm và đuôi rồng hình đao lửa thể hiện sự mạnh mẽ của uy quyền.
Nhà thờ được cấu trúc hình chữ Nhị gồm Tiền đường và Hậu cung.
Tiền đường: Là ngôi nhà 3 gian, được cấu trúc bởi 4 vì kèo suốt, gác chếnh, tường hồi bít đốc; nhà có kích thước chiều dài 6,9m; chiều rộng lòng nhà 4,1m, chiều rộng 3 gian bằng nhau, mỗi gian rộng 2,3m. Chiều cao từ nền nhà đến thượng lương 5,1m, hiên rộng 1,8m. Nhà Tiền đường cũng được trổ ba cửa ra vào tạo cho ngôi nhà sáng, thoáng mát và thuận tiện trong dịp cúng tế. Cửa được làm bằng gỗ theo kiểu panô cửa giữa có kích thước chiều cao 2,2m; chiều rộng 1,3m, gồm hai cánh, mỗi cánh rộng 0,63m. Phía trên cửa giữa đắp nổi bức đại tự bằng chữ Hán với 4 chữ “Nguyễn Phúc từ đường”. Hai cửa bên có kích thước chiều cao 2,2m, chiều rộng 1m, mỗi cửa có 2 cánh.
Toàn bộ đòn tay, rui mè bằng luồng, mái trong lợp ngói liệt, mái ngoài lợp ngói mũi. Hai bờ dải của hai tường hồi được đắp các trụ biểu theo lối giả tam sơn.
Từ nhà Tiền đường vào Hậu cung cũng được trổ 3 cửa kiểu cuốn vòm, cửa của gian giữa được làm thành 3 vòm cuốn phía trên, có các đường gờ chỉ đắp nổi uốn cong và quét ve trang trí kiểu ngũ sắc, cửa có kích thước chiều cao 2m và chiều rộng 2,2m, ở đây phía trước đặt hương án cố định, không đi qua cửa này; hai cửa bên có kích thước chiều cao 2m; chiều rộng 0,8m, các cửa để trống, không có cánh.
Hậu cung: là ngôi nhà cũng được cấu trúc thành 3 gian với 4 vì kèo gỗ, được kết cấu kiểu kèo suốt, Hậu cung có kích thước chiều dài 6,9m; chiều rộng 3,8m, ba gian có chiều rộng bằng nhau và bằng 2,3m. Nhà gồm một hàng cột quân sau (hai cột gian giữa bằng gỗ, hai cột gian bên bằng bê tông); khoảng cách từ tường hậu đến cột quân sau rộng 0,85m; khoảng cách từ cột quân sau đến tường trước rộng 2,9m; cột quân có chiều cao 3,4m, chiều cao từ nền nhà đến thượng lương 4,4m, nền nhà lát gạch hoa màu đỏ. Toàn bộ đòn tay, rui mè bằng gỗ, bên trong mái liệt gạch hoa, phía ngoài dán ngói mũi. Đại bờ đắp xi măng và vôi vữa để tránh thấm dột vào ngôi nhà; Hai bờ dải ở hai tường hồi được đắp các trụ biểu theo lối giả tam sơn.
Bài trí đồ thờ:
Bài trí đồ thờ ở Hậu cung: có 3 bàn thờ.
Bàn thờ ở gian giữa gồm 3 lớp:
Lớp thứ nhất (phía trong cùng) là bệ thờ được xây bằng gạch, bên trên όp gạch hoa màu đỏ, có kích thước chiều cao 1,33m, chiều rộng 0,83m, chiều dài 1,53m, bên trên đặt 1 ngai thờ và bài vị, 2 chân nến, 1 bát hương sứ cũ, 3 đài nước. Đây là nơi thờ Bà tổ và ông tổ họ Nguyễn Phúc, trong đó Bà tổ được thờ chính còn ông tổ là thờ vọng.
Lớp thứ 2 là bệ thờ có chiều dài 1,53m, chiều rộng 0,87m, chiều cao 1, 19m; ở đây đặt 4 ngai thờ và bài vị, 4 bát hương sứ, 12 đài nước. Đây là nơi thờ 4 ông trưởng 4 chi của dòng họ Nguyễn Phúc; trong đó có 3 chi tại Hậu Lộc và thờ vọng ông trưởng chi cả ở Nam Định.
Lớp thứ 3, có chiều cao 1,05m, dài 0,83m, rộng 1m, ở đây đặt 1 bát hương cũ, 1 khay mịch và 1 đài nước, hai hạc gỗ, 2 chân nến, 2 ống hương, 1 mâm bồng, 16 đài nước. Đây là nơi thờ Hội đồng gia tộc.
Bàn thờ gian bên Tả (tính từ trong ra): được xây bằng gạch và xi măng, ốp gạch hoa màu đỏ; có kích thước chiều dài 1,5m; chiều rộng 0,93m; chiều cao 1m; Trên bàn thờ đặt long ngai và bài vị, bát hương sứ, hộp đựng sắc, đài nước, ngựa bạch, khay mịch; đây là nơi thờ ông Nguyễn Đình Thông, người con của dòng họ có công trong việc đánh dẹp giặc (cướp) biển Tạ Văn Phụng năm 1863 và tử trận trong trận chiến tại địa phận đảo Cát Bà (Hải Phòng).
Gian bên Hữu (tính từ trong ra) là bàn thờ được xây bằng gạch và xi măng, phía dưới ốp gạch hoa màu đỏ, trên mặt ốp gạch màu trắng; bàn thờ có kích thước chiều dài 1,5m, chiều rộng 0,93m, chiều cao 1m; Trên bàn thờ đặt 1 long ngai và bài vị, 2 giá ảnh, 3 bát hương sứ, 2chân nến, 1 khay mịch. Đây ban thờ Bà cô tổ.
Bài trí đồ thờ ở nhà Tiền đường: có một hương án tại gian giữa, có kích thước chiều dài 1,7m, chiều rộng 0,8m, chiều cao 1,21m. Trên hương án đặt bảng chúc gỗ, lư hương, hạc và chân nến đồng, đài nước. Bên ngoài hương án là hạc gỗ, bộ bát bửu gỗ và lộc bình sứ.
Nhìn chung: Nhà thờ họ Nguyễn Phúc hiện nay là ngôi nhà được xây dựng từ những năm đầu thập kỷ 80 của thế kỷ trước với chất liệu bằng gạch, ngói và khung gỗ. Ngôi nhà được cấu trúc phù hợp với dáng dấp của một ngôi từ đường, mang đầy đủ ý nghĩa của một dòng họ giữ được truyền thống văn hoá của người Việt. Bởi nó lưu giữ được những di vật của tổ tiên để lại và đồng thời cũng là nơi thờ tự những nhân vật tiêu biểu trong lịch sử quê hương, đất nước.