Home

Trang chủ > Di sản văn hóa > Di tích kiến trúc nghệ thuật Nhà thờ họ Đào Xuân (Nơi thờ Tướng quân Đào Xuân Điền)

Tên di sản : Di tích kiến trúc nghệ thuật Nhà thờ họ Đào Xuân (Nơi thờ Tướng quân Đào Xuân Điền)

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di tích : Di tích lịch sử

Sô quyết định : Số 4090/QĐ-UBND

Giới thiệu

Kiến trúc của di tích:

Nhà thờ họ Đào Xuân, nằm ở trung tâm làng Bản Thiện xã Dân Lý, tọa hướng Tây nam, giữa làng xóm trù phú và có rất nhiều dòng họ sinh sống từ lâu đời, trong đó dòng họ Đào Xuân là một dòng họ lớn đã sinh cơ và lập nghiệp ở làng này đến nay khoảng hơn 300 năm.

Về quy mô cấu trúc: Theo các cụ cho biết thì xưa kia nhà thờ gồm có 5 gian hai chái (3 gian ngoài và hai gian buồng ở hai bên), năm 1989 do bị mối mọt nên dòng họ đã tháo dỡ gian buồng phía đông, đồng thời nâng cao nền nhà thêm 0,5m so với mặt sân. Hiện nay bộ khung gỗ còn tương đối nguyên vẹn, với vật liệu gỗ lim gồm 4 gian hai chái. Kích thước của nhà thờ chiều dài từ đông sang bắc là 11,79m, trong đó: tường đốc dày 0,25cm – chái dài 0,5m - gian thứ nhất dài 2,43m - gian thứ hai dài 2,5m - gian thứ ba dài 2,3m – gian thứ tư dài 2,06m - chái dài 0,5m – tường đốc dày 0,25m. Liên kết các bộ vì kèo với nhau bằng hệ thống xà thượng, xà hạ. Toàn bộ hệ thống cửa của nhà thờ được làm theo kiểu bức bàn trong đó: cửa gian thứ nhất (đông) 2 bạo đứng, cao 1,62m; dây 0,1m, rộng thân 0,15m; bạo ngang phía trên dây 0,15m, dài 1,95m; khung nổ dây 0,12m, cao 1,62m; khung cao 1,57m, rộng thân 0,7m; khung được soi chỉ mặt trước; cửa có bốn cánh rộng 1,82m, cao 1,6m; hai cánh bên mỗi cánh rộng 0,4cm, hai cánh giữa mỗi cánh rộng 46cm. Cửa gian thứ hai (gian chính) có 4 cánh, kích thước 4 cánh rộng 1,86m; trong đó hai cánh bên mỗi cánh rộng 0,44m, hai cánh giữa mỗi cánh rộng 0,47m. Cửa gian thứ ba cũng có 4 cánh giống gian thứ nhất, tổng 4 cánh rộng 1,6m. Cửa gian thứ tư rộng 1,6m cũng có 4 cánh giống các gian khác.

Liên kết các đầu cột long cốt là xà thế hoành, bên dưới là ván gió có đố đứng, chia ván giá thành các ô. Dưới là xà đại; dưới xà đại là xuân hoa xen kẽ các ô khuông tranh để trang trí và được xoi gờ chỉ dọc ngang; liên kết chân cột long cốt với nhau bằng ngưỡng cửa; ngưỡng cửa có chốt nối với quang cửa; trên quang cửa có các lỗ bản lề khoét lõm đỡ cánh cửa và các đường coi thủng để di chuyển các chốt cửa.

Về nghệ thuật trang trí:

Trang trí bức xuân hoa tường long cốt:

Có thể nói hệ thống xuân hoa ở nhà thờ được chạm khắc rất đặc biệt, đề tài phong phú thể hiện sự tôn kính của con cháu đối với các vị tiên tổ, xuân hoa các gian được trang trí như sau:

Ở gian thứ nhất phía trước gồm có 10 ô các ô đều nằm trong khuông tranh, trong đó: hai chậu mai đứng phía ngoài cùng bên cạnh hai chậu mai phía trên trang trí khuôn hình ngang là hai con rồng chầu cách điệu, bên dưới là ô thoáng dựng các con tiện vuông, phía dưới cùng là ô hoa văn hai quả trám được ôm bởi hoa văn dây leo cách điệu. Hai ô bên cạnh, là hai cây mai, mỗi cây treo hai quả hộp tượng trưng cho sự sung túc. Ô thoáng ở giữa dựng các con tiện vuông, chính giữa có một khuôn tranh nhỏ được tạo thành mâm ngũ quả, hai ô bên cạnh chầu vào là đào và mai hóa lân xen kẽ hoa lá cách điệu; ngưỡng cửa được tạo nổi hoa văn kỷ hà và hoa lá cách điệu; mắt cửa được tạo hình hoa thị kép có cánh bao bọc bên ngoài.

Gian thứ hai (gian chính) cũng được chia thành 10 ô, tất cả đều nằm trong khuông tranh trong đó: hai ô đứng phía ngoài là trúc và mai đối xứng nhau; Ô phía trên là đôi rồng hóa đang trong tư thế chầu vào; phía dưới là ô thoáng được dựng 9 con tiện vuông. Dưới hai ô thoáng là hai quả trám được ôm bọc bởi lá; phía trên có hai ô chạm hai con nghê hóa, hai chi trước mỗi con cầm một cây đèn trong tư thế chầu vào; ở giữa là ô thoáng được dựng 10 con tiện vuông; trung tâm là quả trám gồm có 5 con dơi chầu vào hay còn gọi là ngũ phúc, thể hiện sự tiếp nối luân chuyển trong vũ trụ; hai ô bên cạnh là mai hóa chim phượng trên thân cõng bút lông bên kia là sách. Ngưỡng cửa được chạm hoa văn kỷ hà và hoa lá cách điệu tất cả được làm đối xứng nhau đường nét tinh xảo.

Gian thứ ba cũng trang trí 10 ô, các ô cũng được nằm trong khuông tranh như hai gian bên trong đó: hai ô đứng phía ngoài là hai cây mai; hai ô nằm ngang phía trên là hai rồng hóa ở thế chầu vào; bên dưới mỗi bên có một ô thoáng, trong ô thoáng có 9 con tiện vuông dựng đứng; dưới hai ô thoáng là hai hình quả trám được bao bọc bởi lá cách điệu; hai ô đứng nhỏ kế bên là hai cây mai hóa trên thân cây mai mỗi cây có hai quả phúc; ở giữa là ô thoáng gồm có 10 con tiện vuông; trung tâm là một mâm bồng ngũ quả. Hai ô kế bên là mai hóa phượng trong tư thế chầu. Ngưỡng cửa cũng được làm đối xứng nhau như gian thứ nhất.

Gian thứ 4 toàn bộ xuân hoa để ván trơn không trang trí hoa văn.

Trang trí nghệ thuật ở các bộ vì:

Kết cấu bộ khung nhà gồm có 5 bộ vì; các bộ vì này được liên kết với nhau bằng hệ thống xà thượng và xà hạ, trong đó bộ vì thứ nhất gồm có 5 hàng cột chính và hàng cột gạch phía trước được bổ sung sau này khoảng cách cột gạch đến cột quân là 1,1m; cột hiên đến cột long cốt là 0,95m; cột long cốt đến cột cái trước làăm; cột cái trước đến cột cái sau là 1,77m; cột cái sau đến cột quân là 1,2m; cột quân đến tường hậu là 0,86m. Kết cấu của bộ vì này theo kiểu chồng rường, kẻ chuyền, kẻ bẩy trước và bây sau. Nhìn từ ngoài vào trong kết cấu của bộ vì gồm kẻ bẩy trước liên kết cột hiên với cột long cốt; kẻ bẩy được lồng qua thân cột hiên gồm có hai phần: phần kẻ bẩy và phần bẩy. Bấy được chạm nổi hoa hoa văn Tùng hóa Long xen kẽ các họa tiết hoa lá xung quanh. Kẻ bẩy có gờ nổi rộng 2cm cao 1cm, xung quanh tạo thành khuông tranh phía trong được chạm nổi mai hóa long, phía trên gần cột hiên là hoa văn kỷ hà; kẻ bẩy ngậm ván l trước là xà lòng; xà lòng được xoi hình sống dừa, đầu phía cột long cốt được chạm hoa văn sóng cuộn, bên dưới xà lòng có nghé kẻ cũng được chạm hình xoắn ốc tạo cho bộ vì một kết cấu hoàn chỉnh, bên trên xà lòng là kẻ chuyền; lưng kẻ chuyền ngậm ván dong có nhiệm vụ đỡ hoành mái và đều chỉnh độ dốc của mái theo tỷ lệ nhất định. Liên kết hai thân cột cột cái trước với cột cái sau là xà lòng được xoi hình sống dừa; hai đầu cột cái liên kết bởi xà lòng hay còn gọi là câu đầu được coi hình sống dừa, hai đầu được chạm nổi hoa văn sóng nước; dưới câu đầu là hai nghé kẻ, nghe được chạm hoa văn xoắn ốc đỡ lấy câu đầu; ngồi trên câu đầu có hai bát đấu hình cánh sen đỡ hai trụ trước, sau; trên thân hai trụ mỗi bên gắn hai con rường, đầu còn lại được chạm nổi hoa văn xoắn ốc và hoa văn sóng nước cách điệu, tất cả đều ngậm lá dong đỡ hoành mái. Đỉnh hai câu đầu có hai bát đấu đỡ trường bụng lợn, rường này được chạm nổi hoa văn sóng nước và hoa lá cách điệu trên cùng là guốc đỡ thượng lương. Khoảng trống giữa hai trụ có một ván mê được chạm chìm hoa văn hình chữ Thọ tròn. Liên kết cột cái với cột quân sau là xà ngang, xà này cũng được xoi nổi sống dừa, phía cột quân được chạm lộng hoa văn sóng nước; bên dưới là nghé kẻ được xoi hoa văn xoắn ốc ôm đỡ lấy xà ngang; trên xà ngang là kẻ chuyền ngậm lá dong làm nhiệm vụ đỡ hoành mái, và điều chỉnh độ dốc của mái. Từ cột hiên đến tường hậu là kẻ bẩy lưng ngậm ván dong đỡ hoành mái.

Bộ vì thứ hai: Bộ vì này được kết cấu theo kiểu “giá chiêng kẻ chuyền” kẻ bẩy trước, bẩy sau, trốn cột cái trước nhằm tăng thêm diện tích sử dụng cho công trình. Phần kẻ bẩy và bẩy trước cũng giống như bộ vì thứ nhất, tuy nhiên họa tiết hoa văn là đối xứng với bộ vì thứ ba phần kẻ bẩy được tạo hoa văn trúc và mai hóa long xen kẽ các họa tiết hoa lá cách điệu; phần bẩy chạm nổi mai hóa long, phía bên kia của kẻ bấy là hoa văn cúc hóa long đang trong tư thế chầu vào giữa là sách được ôm bởi dây leo cách điệu. Phần bẩy trang trí dây leo và hoa lá cách điệu. Liên kết đầu cột long cốt với thân cột cái sau bằng trắnh (quá giang), đầu trênh phía cột cái sau được chạm nổi hoa lá cách điệu, lưng trệnh có một bát đấu đỡ trụ trốn, liên kết đầu trụ trốn với đầu cột cái sau là câu đầu, bên dư��i câu đầu có hai nghé kẻ ôm lấy câu đầu, nghé kẻ được tạo hoa văn xoắn ốc ôm đỡ lấy câu đầu, liên kết vì kèo từ câu đầu đến cột long cốt bằng hệ thống kẻ chuyền. Trên câu đầu có hai bát đấu đỡ hai trụ non, trên trụ non có hai bát đấu đỡ rường bụng lợn, trên tường bụng lợn là guốc đỡ thượng lương, liên kết vì kèo từ trụ non đến trụ trốn là kẻ chuyền, liên kết vì kèo từ trụ non sau đến cột cái sau, và cột quân sau bằng hệ thống kẻ chuyền, cột quân sau đến tường hậu là bẩy, liên kết thân cột cái sau với đầu cột quân sau là xà ngang.

Bộ vì thứ ba: có kết cấu đối xứng với bộ vì thứ hai, chỉ khác hoa văn ở phần kẻ bấy là tùng và các hóa long xen kẽ hoa lá cách điệu. Phần bẩy chạm nổi hoa văn cúc hóa long xen kẽ hoa lá cách điệu; phía bên kia của kẻ bẩy cũng giống vì thứ hai.

Bộ vì thứ tư: có kết cấu giống và đối xứng với bộ vì thứ nhất; bộ vì này là ngăn cách thờ cúng với không gian sinh hoạt (buồng) được ngăn cách bởi ván đố lụa, dưới xà lòng 0,5m có một đố lụa ngang tạo thành khuông tranh, trong khuông tranh này trang trí chạm nổi các họa tiết hoa văn rồng chầu cách điệu, hoa văn hình chữ triện và các con tiện xen kẽ tạo cho bức độ lụa một sự thông thái linh hoạt vô cùng uyển chuyển, trên cửa buồng có một Chấn chương, chính giữa có hình bát quái theo quan niệm của chủ nhà thì biểu tượng này là để phân biệt không gian thờ cúng và không gian sinh hoạt của gia đình. Kẻ bẩy chạm nổi cúc hóa long xen kẽ hoa lá cách điệu, phía trên là hoa văn kỷ hà; phần bẩy mai hóa đối xứng với vì thứ nhất; phía bên là hoa lá cách điệu.

Bộ vì thứ năm: cũng có 5 hàng cột, kết cấu của vì này đơn giản theo kiểu giá chiêng kẻ chuyền, không có họa tiết trang trí mà để trơn.

Nhìn chung, nhà thờ họ Đào Xuân là một công trình kiến trúc nghệ thuật với kiểu dáng vì kèo đặc trưng truyền thống dân gian cùng với những mảng chạm khắc đẹp nhiều đề tài đa dạng phong phú, gần gũi với đời sống con người.

Hệ thống thờ tự tại nhà thờ: Gian chính phía trong là hương án thờ tổ họ Đào Xuân, và tướng quân Đào Xuân Điền ở vị trí sát tường, trên trương án thờ có long ngai hai bên có 2 kiếm thờ, bài vị của tướng quân, hòm đựng sắc phong, bảng đọc chúc văn và một số đồ thờ gỗ khác. Phía ngoài (trước) là hương án thờ hội đồng gia tộc họ Đào Xuân gồm có long ngai và một bát hương đá, hai bên có đôi hạc gỗ chầu vào. Gian bên cạnh (trái) là bàn thờ gia tiên.

Ngoài ra trong nhà thờ còn trang trí các câu đối và Đại tự. Tại gian giữa ở phía trên được treo một bức Đại tự cổ.

Loại di tích:

Di tích nhà thờ họ Đào Xuân thuộc loại di tích kiến trúc nghệ thuật.

Các hiện vật trong di tích:

Hiện vật cổ:

Hiện vật gỗ:

Đài nước rượu: 06 cái

Đại tự: 01bức

Câu đối: 01 đôi

Quả hộp đựng đài: 02 cái

Bảng đọc chúc văn: 01 cái

Mâm bằng: 02 cái