Tên di sản : Nhà thờ đội Tám (Lê Xuân Tuyển)
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : 3837/QĐ - UBND
Giới thiệu
Nhà thờ Đội Tám là ngôi nhà gỗ, xây tường, lợp ngói gồm 3 gian, 2 xép. Mái trước dật cấp thành hai lớp mái. Hai đỉnh đốc mái là hai đấu trụ. Cả ba bộ cửa đều làm theo kiểu cửa bướm (hai bộ cửa cũ còn lại bằng gỗ xoan, còn bộ cửa giữa mới làm là gỗ chua khét). Xung quanh 3 bộ cửa đều có khung bạo. Ở mỗi chuồng cửa đều có hai chốt giữ bạo cửa. Dưới mỗi bộ cửa là một địa thu (hay còn gọi là ngạch cửa) bằng gỗ. Dưới ngạch gỗ được kê bằng các phiến đá dài có kích thước tương đương với ngạch gỗ. Với cấu trúc gỗ 3 gian, 2 xép (dĩ), ngôi nhà chỉ có hai bộ vì hoàn chỉnh đủ cột quân, cột cái, còn hai bộ vì ở hai bên đầu hồi thì lại có cột gạch đỡ trụ cái, nhưng hai cột ngoài thì vẫn bằng gỗ. Cả bốn vì gỗ đều được làm trơn tru chứ không có chạm khắc cầu kỳ như một số nhà gỗ khác. Ở hai vì hồi hai bên, chỗ mái hiên hè thì làm theo kiểu kẻ chuyền, còn bên trong thì đi kèo suốt.
Còn hai vì giữa, ở hiên hè là đi kẻ và bên trong cũng đi kèo suốt. Hai cột quân trước ở hai hồi được nối với hai trụ đá có kích thước tròn tương đương với cột gỗ. Còn các cột hiên ngoài thì có hai cột giữa bằng đá và hai cột gạch ở hai hiên hồi.
Nền nhà được lát bằng gạch bát. Còn thềm hè thì được bó bằng đá phiến chỉ một cấp từ sân lên nền nhà.
Tại đốc tường phía hiên bên trái nhà là tấm bia đá từ đường cụ Đội Tám do tú tài “Hàn lâm đãi chiếu” Lê Tất Đạt soạn và dựng vào mùa xuân năm Ất Hợi (1935). Thân bia cao 0,60m, rộng 0,44m. Trán bia cao 0,22m, rộng 0,44m. Đế bia cao 0,20m, rộng 0,55m. Hiện tại, tất cả chữ Hán khắc ở bia đều sắc nét rõ ràng.
Xưa kia, ngoài ngôi nhà thờ 3 gian trên còn có một nhà gỗ lợp tranh, phên nứa ở phía trái ngôi nhà. Còn bên ngoài là một cổng gạch lợp ngói nhưng tất cả đều không còn nữa.
Hiện tại, ngôi nhà người chắt đích tôn của cụ Đội Tám là Lê Xuân Hân được làm theo kiểu hiện đại ở phía tay phải nhà thờ, rất may là không che chắn di tích. Gần đây, toàn bộ khuôn viên đất đai nhà thờ đã được tôn tạo hoàn tất. Tất cả các hạng mục từ nhà thờ đến sân, vườn cảnh, cổng và đường vào cùng hàng cau và những cây dừa còn lại đã tạo nên cho khu vực nhà thờ của cụ Đội Tám vừa có gì cổ kính, hài hoà, ấm cúng và vừa gợi cảm nơi hồn quê thức dậy...Nội thất và các hiện vật ở di tích nhà thờ của cụ Đội Tám rất phong phú. Đáng quý nhất là những bức ảnh chân dung của cụ Đội Tám và hai người con lúc sinh thời vẫn được lưu giữ rất tốt. Đây là một tư liệu quý về trang phục của tầng lớp sĩ phu và bô lão cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX. Các hiện vật trong nhà thờ được thống kê như sau:
Ngai thờ: 02 chiếc (mới)
Nến đồng: 04 cây (mới)
Hạc đồng: 04 con (mới)
Lư hương đồng: 04 chiếc (mới)
Bát hương sứ; 05 chiếc (trong đó có 01 cổ)
Mâm bồng gỗ: 04 chiếc (trong đó có 01 cổ
Ống hương gỗ: 02 cái (mới)
Đài gỗ: 09 cái (mới)
Hộp đựng sắc phong cổ: 01
Hộp đựng bài vị cổ: 04 (bên trong có cả bài vị)
Tắc tải cổ: 01; kích thước dài 1,26 m, rộng 0,63 m, cao 0,75 m. Đây là một tác phẩm chạm khắc tinh xảo.
Long đình cổ: 01; kích thước cao 1,85 m, rộng 0,61 m. Đây cũng là một tác phẩm chạm khắc tinh xảo.
Bình hoa sứ mới: 05 cái
Đại tự: 02 bức mới làm.
Hai đôi câu đối mới, trong đó có câu:
“Đề đốc Ba Đình gương ái quốc
Hàn lâm thị tộc mốc văn chương”
(Sáng tác Lê Xuân Hân - chắt cụ Đội Tám)
Và nhiều hiện vật có giá trị…
Nói chung, ngôi nhà thờ Đội Tám với kiến trúc và nội thất còn lại nguyên trạng và phong phú như hiện nay thật xứng đáng được công nhận, bảo vệ để phát huy tác dụng.
Các số đo nhà thờ để biết thêm:
Chiều dài 8,7m, chiều rộng 4,1m.
Chái nhà rộng 0,65m.
Hè rộng 1,85m.
Gian giữa rộng 2,45m, hai gian bên mỗi gian rộng 2,2m.
Sân gạch dài 8,7m, rộng 4,6m.
Cột đá hiên cao 1,75m, kích thước 0,15m x 0,15m.
Chân tảng đá hình vuông, mỗi chiều 0,31m.