Tên di sản : Nhà bà Vũ Thị Lịch
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 3011/QĐ-UBND
Giới thiệu
Nhà bà Vũ Thị Lịch toạ lạc trên vị trí bằng phẳng hài hoà với tổ chức làng xóm xung quanh, nhà nhìn về hướng Nam với toàn bộ cấu trúc gồm cổng, sân, nhà ở và khu sinh hoạt. Cổng nhà mở ra phía trước sân, nối liền với tuyến giao thông liên thôn gồm 2 trụ biểu vuông che mái bằng bê tông, dựng cách nhau 1,85m thành lối ra vào có 2 cánh cửa sắt đóng mở. Theo gia chủ cho biết cổng này được xây lại năm 1989 để thay thế cổng cũ có cấu trúc hai cột gạch, mái lợp ngói mũi, cửa cuốn vòm, có 2 cánh gỗ cài then. Quả cổng là khoảng sân rộng 11,3m x 9m được lát gạch, tiếp đó là ngôi nhà gỗ 5 gian 6 vì làm theo lối nhà truyền thống dân gian bào trơn đóng bén.
Nhà có chiều dài 11,3m, rộng 7m, 3 gian giữa hay còn gọi là 3 gian khách, mỗi gian chiều rộng 2,3m có chuồng cửa cao 1,85m, rộng 1,5m với 2 cánh gỗ, cả 3 gian gắn liền với phần hiên rộng 1,4m. Nhà có 6 vì gồm 2 vì hồi, 2 vì chia gian và 2 vì giữa. Hai vì giữa trốn cột, quá giang gối tường để có một không gian rộng ở gian khách, với đầu vì được đỡ bằng 2 cột gạch tròn, xây theo trụ của bức bình phong trước mặt nhà. Riêng 2 vì chia gian đầu hồi vốn có đủ cột cái, cột quân và ván thưng do bị mục hỏng, gia chủ đã cắt ngắn đến dạ quá giang để xây bức tường thay cho ván thưng và để đỡ cột hiên tạo cho 2 gian hồi vừa rộng rãi, kín đáo. Với kiến trúc gỗ hình thành một bộ khung hình hộp không chỉ là một đặc điểm chung của kiến trúc cổ truyền, bộ khung gỗ với nhiều kiểu vì kèo khác nhau để lộ ra phía trước hàng hiên, đỡ mái bằng hệ kèo, được gắn chặt vào đầu cột theo ba chiều không gian, vươn qua không gian hiên ăn mộng vào đầu cột con để cho tăng cường thêm phần chắc chắn ở điểm nối của mỗi vì. Xà hiên ở đầu tàu mái hiên cùng với xà đai ở đầu cột con liên kết chặt chẽ hai vì kèo của 1 gian, kết các xà làm nên một bộ khung gỗ hình hộp vững chãi, hoàn chỉnh.
Số lượng khoảng chảy tức là số lượng hoành đã chọn theo yêu cầu tập quán: hoành được xếp theo thứ tự: “Sinh, lão, bệnh, tử”, trong đó hoành nóc (thượng lương) chiếm vị trí chữ “Sinh” và hoành ở đầu tàu mái cũng vậy. Trật tự “Sinh lão bệnh tử” này cũng chi phối số lượng rui đỡ ngói đảm bảo cho từng gian nhà, hoặc tất cả các gian có số rui lẻ như 9, 13,...Lớp ngói trên mái đè xuống sườn nhà vừa liên kết chặt chẽ cùng hệ thống bờ bao gắn kết tạo thành một khối bền vững. Hệ thống mái lợp bằng ngói liệt, được đỡ bằng hệ thống vì và hệ thống tường bao.
Sự xếp đặt trong các gian nhà như tạo nên từ một nếp truyền thống. Ba gian giữa đặt bàn thờ (hiện tại có một bàn thờ đặt 2 bát hương thờ vợ chồng bà Vũ Thị Lịch), nơi tiếp khách của gia chủ cũng đồng thời là nơi ngủ của khách đàn ông. Còn hai gian hay hai trái ở hai đầu thường ít ánh sáng dùng làm phòng ngủ của gia đình đồng thời chứa đồ đạc, quần áo, kể cả thóc gạo trong những bồ đan tre hay chum, vại, sành,...Trước đây có một nhà phụ 5 gian hay còn gọi là nhà ngang cùng gắn chung với khoảng sân gạch có bếp và nơi ăn gần bếp, chứa dụng cụ nhà nông như cối xay, dần, sàng,...mà ngày nay gia chủ đã xây mới cải tạo thành nhà bếp và khu vực công trình phụ.