Tên di sản : Nghè Yên Nam
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 413/QĐ-UBND
Giới thiệu
Nghè Yên Nam được xây dựng ở vị trí giữa làng, mặt quay về hướng Tây nhìn ra Sông Rào (sông nhà Lê chảy qua). Di tích nằm cách đường liên xã Quảng Hải - Quảng Nhân – Quảng Ninh khảng 50m về phía Nam cách đường 4C về phía Tây 200m. Với vị trí ấy, địa điểm ấy, nghè Yên Nam không những ở vị trí giao thông thuận lợi mà còn là nơi có cảnh quan thiên nhiên hữu tình.
Hiện tại không gian nghe được phân bố gồm: cổng, sân nhà tiền đường, hậu cung. Nằm trên khu đất rộng thoáng trên ô thửa 296, diện tích 250m2, thuộc bản đồ tờ bản đồ địa chính xã Quảng Hải, huyện Quảng Xương.
Phía Nam giáp thửa 296b;
Phía Tây giáp đường đi;
Phía Đông giáp thửa 33c;
Phía Bắc giáp thửa 296.
Từ ngoài vào trong gồm những công trình sau:
Cổng nghè: Trước kia cổng nghe cũng xây tại địa điểm hiện nay theo hình thức tứ trụ, nhưng hai cột nanh xây to hơn, cao hơn. Hiện tại công nghe đã bị thay đổi hoàn toàn bằng một cổng mới. Xây 3 cửa: một cửa chính và hai cửa phụ: 2 cửa phụ cao 2,4m đến đỉnh trụ, 2 cánh cửa sắt, cửa rộng 1,2m. Cửa giữa cao 2,5m đến chóp 2 trụ cổng là: 4,1m. Có 2 cánh cửa sắt mỗi cánh rộng 1,250m, trụ rộng 0,450m.
Toàn bộ cổng dài: 6,460m. Hai bên có tường rào bao bọc.
Sân: Sân có chiều dài: 8,35m; chiều rộng: 6m; nền láng xi măng.
Nhà tiền đường: được dựng theo hướng Tây, xây trên nền cao hơn mặt sân là 25cm, xung quanh bó vỉa gạch, riêng bờ hiên lát bằng những phiến đá xanh to chạy hết chiều dài hiên. Hiện có chiều rộng 1,65m, chiều dài chạy hết 3 gian nhà tiền đường, có chiều dài là 8,35m.
Vào nhà Tiền đường qua hệ thống cửa. Gồm 3 chuông cửa pano. Cửa cao: 2m, rộng 1,2m. Hai gian 2, mỗi chuồng có 2 cánh cửa gỗ, cửa giữa cao: 2m, rộng 1,70m gồm 4 cánh cửa pano. Hai tường hồi ở hai tường hiện đắp 2 tượng hộ Pháp.
Nhà Tiền Đường được cấu tạo 3 gian 4 vì, nhà có chiều dài 8,35m, rộng 3,9m. Chiều cao từ nền nhà đến dạ quá giang là 3m, cấu trúc ngang thân nhà: gian thứ nhất rộng: 2,6m, gian thứ 2 rộng: 2,8m, gian thứ ba rộng: 2,9m.
Nhà không có c��t cái, cột quân, các vì đều gác lên tường hậu, tường long cốt chỉ có hai cột hiên ở (vì 2, vì 3), hai cột này xây bằng gạch trát vữa hồ, sơn xi măng giả gỗ. Cột hiên cao: 1,75m, còn lại 2 cột hiên ở (vì 1, vì 4) đắp vào hai vì hồi.
Kết cấu vì kèo: Nhà gồm 3 gian 4 vì; các vì được cấu trúc theo kiểu vì kèo suốt với hệ thống qua giang, câu đầu, xà dọc...tạo nên thế liên kết. Quá giang làm bằng xi măng giả gỗ phỏng theo kiến trúc cổ truyền thống. Các vì ở đây giống nhau về một kiểu kiến trúc liên kết: từ mái hiên kẻ suốt đặt đến tường long cốt và chạy từ bức long cốt đến thượng lương. Hệ thống kèo suốt vừa làm nhiệm vụ đặt hệ thống đòn tay, vừa có nhiệm vụ hệ thống rui mè của cả mái trước, mái sau. Hai trụ đứng đỡ câu đầu và hai hàng kèo gỗ đỡ hệ xà (xà thượng, xà hạ, xà thế hoành) tạo thế giằng vững chắc cho khung nhà. Để mở rộng lòng hiên, người thợ đã nâng mái hiên trước làm 2 cấp: từ mái ngói hiên, trước đến bức long cốt là một phần của mái, từ bức long cốt trở lên đến đỉnh mái một phần của mái làm cho cao mái nhà hơn. Hệ thống đòn tay, rui, mè bằng luồng, mái lớp ngói máy, đỉnh nóc nhà đắp 2 con rồng chầu mặt nguyệt, bờ giải xây vuông góc với bờ nóc chạy xuống phía trước, trát vữa hồ tạo thành bờ guột đến mái hiên, bờ giải xây giật 2 cấp, đầu nóc nghè xây 2 trụ mái vuông giật cấp phía trên đặt tượng Nghề chầu.
Cung hậu: Liền kề nhà tiền đường là nhà Hậu cung.
Nhà Hậu cung có 3 cửa: một cửa chính, hai cửa phụ: cửa phụ cao 1,75m, rộng 1,2m, cửa ra vào bằng pano. Cửa giữa phía trước đặt bàn thờ hội đồng nên chỉ đi vào nhà Hậu cung bằng hai cửa phụ hai bên. Nhà hậu cung được xây với chiều dài 5,8m, chiều rộng 3,4m, diện tích 19,72m2.
Kết cấu: nhà gồm 3 gian cấu trúc theo chiều dọc gồm một vì gỗ ở giữa được bào trơn đóng bén. Kiến trúc vì kèo gồm hệ thống đòn tay đặt trên 2 kèo suốt đỡ mái, hai đầu gác lên 2 vì ruồi của hai hồi; đòn tay, rui mè bằng luồng, mái lợp ngói máy, nền lát gạch bát đỏ 20cm x 20cm.
Trước kia trong lòng nhà Hậu cung được đặt hương án bằng gỗ, sơn son thếp vàng đặt bài vị thờ Đông Hải Đại Vương Nguyễn Phục và Thành Hoàng làng. Nhưng hiện tại hương án bị thất lạc, nhân dân xây bệ thờ bằng xi măng đặt các đồ thờ long ngai và các đồ thờ tam sơn, đài rượu, tàn lọng, v.v...
Bài trí đồ thờ trong di tích: Nhà Tiền Đường:
Tại gian giữa của nghè đặt một bệ thờ hội đồng xây bằng vữa xi măng cát. Bệ có chiều cao 1,3m, rộng 0,85m, dày 1,1m, trên ban thờ đặt bát hương gốm, lọ hoa, bảng chúc văn.
Nhà Hậu cung: các ban thờ được bố trí như sau: ban thờ được xây ba cấp:
Cấp thứ nhất: bệ có chiều dài 2,3m, rộng 0,70m, đặt ngai thờ, long ngai, mũ, hia và bài vị của hai vị thần: Đông Hải Đại Vương và Đông Giang Đại Vương.