Tên di sản : Nghè Văn Phú
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 2526/QĐ-UBND
Giới thiệu
Nghè Văn Phú có từ thời xưa, theo cuốn lịch sử làng Văn Phú soạn thảo xong ngày 19/7/2003 và cung lục thúc Văn mà nghè còn lưu giữ thì nghè xưa kia kiến trúc bề thế, khuôn viên rộng rãi, có 3 cung: Có cung Chính tẩm, Trung đường 3 gian, Tiền đường 5 gian. Từ mặt đường lên cổng có 9 bậc đá, từ sân lên nền nghè có 4 bậc đá...
Khảo sát thực tế tại nghe thì thấy: Khuôn viên nghè nằm gọn trên thửa đất Cồn Nghè mang ký hiệu 127/526, diện tích 526m2 (Theo bản đồ địa chính xã Quảng Thọ).
Từ ngoài vào trong di tích có các công trình sau:
Cổng nghè: Trước kia cổng nghè được xây dựng to, bề thế gồm 2 cổng phụ và một cổng chính, có hai cột nanh hai bên, đầu trụ biểu gắn hình hai con nghê. Tuy nhiên, hiện tại cổng nghè đã bị thay đổi hoàn toàn bằng cổng mới gồm 2 cây cột nanh hai bên một cổng chính, 2 cổng phụ.
Sân nghè: sân có chiều dài 20m, rộng 12m, sân lát xi măng tường xây xung quanh cao 1m.
Bệ thờ Lộ thiên thờ ông Hương Lô đặt ở phía bắc giáp tường rào của di tích. Bệ thờ được xây bằng bê tông; trên bệ thờ có ngai bằng đá xanh nguyên khối cao 0,65m, rộng 0,42cm, dài 0,20m
Nhà Trung đường: nhà Trung đường đặt theo hướng đông nam xây cao hơn nền sân 10cm, gồm 3 gian, chiều rộng 4,3m, chiều dài 8,3m mới xây dựng lại cùng thời gian với nhà Hậu cung. Gian thứ nhất rộng 2,5m, gian thứ 2 rộng 33m, gian thứ 3 rộng 2,5m. Gồm 4 vì kèo, hai vì giữa, hai vì bên góc tường, các vì kèo này đều bằng xi măng giả gỗ, không có hàng cột nào trong lòng nhà tất cả các vì này đều gác lên tường hậu và bức long cốt đòn tay, rui mè bằng luồng, mái lợp ngói máy, nền lát gạch bát màu đỏ 30 x 30cm; hiên rộng 1,4m, có 3 chuông cửa gỗ mỗi chuồng gồm 4 cánh cửa bức bàn kiểu mới.
Hậu Cung: Tiếp giáp nhà Trung đường là nhà Hậu cung mới tôn tạo lại trên nền móng cũ - Hậu cung có chiều dài 7,0m, chiều rộng 4,5m, các vì kèo và và đùi được đổ bằng bê tông giả gỗ, mái lợp ngói máy, đòn tay, rui mè bằng lu���ng, nền lát gạch bát 30 x 30cm.
Trong khuôn viên còn lưu lại các tảng đá lăn giai bó hè, nhiều phiến đá ít thềm, các cột hiên bằng đá. Đặc biệt còn lưu lại các loại đá tảng chân cột khá lớn; Đáng chú ý, tại khuôn viên còn lưu lại 5 viên đá tảng chân cột được chạm kiểu hoa sen. Đối chiếu với những tiêu bản đã có thì những viên đá tảng này có niên đại vào thời Trần – Hồ đến đầu thời lê.
Sự có mặt của những viên đá tảng này tại di tích phần nào lý giải việc dồn lại các chùa nghà trong làng về nghè Hương Lộ sau thời kỳ phong trào Cần Vương chống Pháp tại làng Văn Phú. Việc này cũng minh chứng làng Văn Phú nay (làng Dặc thượng và Dịch thôn xưa) đã là nơi cư trú lâu đời của cư dân Việt Cổ. Vùng đất này đã có lịch sử truyền thống văn hoá từ lâu đời.
Hiện vật trong di tích:
Do khói lửa của bao cuộc chiến tranh cùng với cát bụi của thời gian, nghè Văn Phú bị phá huỷ qua nhiều thời kỳ, những năm gần đây dân làng mới tôn tạo được phần Hậu cung và nhà Trung đường. Nhưng rất may mắn tại nghè còn lưu giữ lại được 14 đạo sắc phong của các triều đại trước và nhiều cổ vật quý hiếm. Cụ thể như sau:
Hiện vật bằng giấy:
1. Đạo sắc phong Duy Tân năm thứ 3 (1910) tháng 8 ngày 11 cho 3 vị thần của làng Văn Phú là: Tuý mục Dực bảo trung hưng, linh nghị Hiển trác tôn thần; Thuần Chính Tuý mục dực bảo trung hưng Hương Lô Gạch linh trung đẳng thần.
2. Sắc phong Hiển trác tôn thần - Thành Thái năm thứ 16 (1905) tháng Giêng ngày 25.
3. Sắc phong Hiển trác thượng đẳng thần – Khải Định năm thứ 9 (1925) tháng 7 ngày 25.
4. Đạo sắc phong Thiên trụ chi thân – Thiệu trị năm thứ 6 (1847) tháng 9 ngày 14.
5. Sắc phong chính trực thiên trụ chi thần – Thiệu trị năm thứ 6 (1947) tháng 8 ngày 13.
6. Sắc phong Thiên trụ chi thần nguyên là Chính trực long tuấn tĩnh tôn chi thần – Tự Đức năm thứ 32 (1880) tháng 2 ngày 13.
7. Sắc phong Thiên trụ chính trực long tuấn tĩnh tôn thuần chính chi thần - Tự Đức năm thứ 33 (1881) tháng 1 ngày 21.
8. Sắc phong Dực bảo Trung hưng Thiên trụ chi thần - Đồng Khánh năm thứ 2 (1888) tháng 7 ngày 1
9. Sắc phong Thiên trụ linh ứng tôn thần – Thành Thái năm thứ 15 (1905) tháng 11 ngày 26.
10. Sắc phong Thiên trụ linh ứng Thượng Đẳng thần – Khải định năm thứ 9 (1925) tháng 9 ngày 11.
11. Sắc phong Hương Lô Gạch linh tôn thần - Thành Thái năm thứ 16 (1905) tháng 11 ngày 25.
12. Sắc phong Hương Lô Gạch linh chi thần - Thành Thái năm thứ 15 (1904) tháng 11 ngày 16.
13. Hương Lô Gạch linh thượng Đẳng thần – Khải định năm thứ 9 (1925) tháng 7 ngày 15.
14. Lê Công phuc hiển Chi thần – Khải Định năm thứ 9 (1925) tháng 7 ngày 15.
Hiện vật chất liệu bằng đá:
1. Đá tảng hoa sen (kê chân cột cái) 5 viên, kích thước vuông 0,53 x 0,53; dày 0,18; đường kính mặt gương 0,37. Xung quanh mặt gương giáp với cạnh phiến đá được trang trí bằng vành cánh hoa sen, cánh hoa rộng 9cm, dài 16cm, mũi cánh sen nhô cao, xen kẽ giữa cánh hoa lớn là những mũi cánh hoa kép. Căn cứ với tiêu bản đã có, những tảng đá này được chế tác vào thời Trần. Đây là những hiện vật quý hiếm, nhiều tỉnh trong nước không có.
2. Đá tảng kê cột quân đục trơn (5 viên) kích thước 42cm x 0,42cm, đường kính mặt gương 33cm.
3. Cột đá hiên (4 cột): dài 2,2m, thân vuông 0,22 x 0,22. Xung quanh các mặt cột đều được soi gờ kiểu chân khay; hai đầu trên các cột đều được chạm khắc hoa thị.
4. Đá lăn giai bó nền (4 viên): dài 0,80m; rộng 0,38m; dày 0,16m, gờ ngoài được lăn tròn.
6. Trụ đá kê cột quân hình trụ (2 viên): cao 0,2m; đường kính mặt 0,33
7. Hai tay ngai bằng đá được chạm hình đầu rồng 0,45 x 3.
8.Bia đá Hạ Mã: dài 1m, rộng 0,40m hình chữ nhật. Xung quanh được soi gờ, lòng bia được khắc hai chữ Hạ Mã.
Nhóm hiện vật gỗ:
Tổng số hiện vật chất liệu gỗ là 35 hiện vật, ngoài các hiện vật cổ như:
1. Ông hương cổ: 2 đôi
2. Hộp sắc cổ: 4 hộp
3. Hòm đựng lễ phục cố: 1 chiếc
4. Thần vị cổ: 2 chiếc
Các hiện vật còn lại như: Hương án, long ngai, các đồ thờ, chấp kích đều mới phục hồi lại tới 26 hiện vật, chất liệu bằng gỗ
Nhóm hiện vật gốm sứ:
Tổng số 80 hiện vật gồm các loại bát hương, bát đĩa chủ yếu mới sắm.
Hiện vật gốm cổ còn: Bát hương: 2 chiếc; Bát đĩa cổ: 8 chiếc
Những hiện vật cổ tại nghè Văn Phú trải qua bao lần bị huỷ hoại cùng kiến trúc của nghè, nhưng những gì còn sót lại, đặc biệt với 14 đạo sắc phong còn hiện diện tại nghè cùng với tấm lòng thơm thảo hướng về cội nguồn của cư dân làng Văn Phú hiện nay, với sự đổi mới từng ngày của vùng quê nơi đây, chúng ta có quyền tin tưởng nghè Văn Phú sẽ được phục hồi khang trang hơn xưa.
Loại di tích:
Với những giá trị nêu trên, Nghè Văn Phú thuộc loại di tích lịch sử.