Tên di sản : Nghè Trúc (Nơi thờ thần Quản Gia Đô Bác và phối thờ Bà Triệu)

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di tích : Di tích lịch sử

Sô quyết định : Số 431/QĐ-UBND

Giới thiệu

Nghè Trúc bị phá huỷ vào những năm 60 của thế kỷ XX. Theo các cụ già ở làng cho biết: Kiến trúc của Nghè trước đây được cấu trúc theo kiểu chữ Đinh (J) gồm nhà Tiền đường 3 gian, Hậu cung 2 gian. Tiền đường là một ngôi nhà có kiến trúc tường hồi bít đốc, mái lợp ngói mũi hài, nền lát gạch đất nung. Vì kèo được làm theo kiểu chồng Tường kẻ bẩy với 4 hàng chân cột. Bẩy hiện ở phía trước gác đầu lên đầu cột hiên đỡ tàu mái, bẩy phía sau gác đầu trên tường đốc. Hoành tải rui mè bằng bằng gỗ. Nhà Hậu cung được cấu trúc 2 gian gồm 3 vì kèo gỗ: 1 vì sát tường đốc nhà Tiên đường, 1 vì sát tường hậu nhà Hậu cung, và vì giữa đều có cấu trúc hai hàng chân cột. Cấu trúc vì kèo gồm Quá giang, Đấu trụ và kèo suốt đỡ hoành tải.

Phía ngoài: trước nhà Tiền đường cách tường vỉ và hội nhà khoảng hơn 1m là 2 Cột nanh được xây theo kiểu lồng đèn, thân cột vuông vức, đỉnh cột đặt tượng nghệ chầu. Sân Nghè được lát gạch đất nung theo lối chữ Công (I).

Toàn bộ kiến trúc của Nghè bị phá huỷ hoàn toàn chỉ còn lại nền móng. Hiện tại Nghè Trúc được tôn tạo lại vào đầu những năm 90 của thế kỷ trước, nhìn về hướng Bắc ra bãi đất bồi rộng cạnh sông Mã. Không gian kiến trúc Nghè bao gồm: Sân nghè, Đền chính và hai cây đa trồng lâu năm.

Sân Nghè:

Để đến được sân nghè, bắt đầu từ con đường mòn liên xã đi Định Công men chân núi Quân Yên ở điểm giáp giới giữa hai xã Định Tiến và Định Công men theo dốc đường mòn khoảng 400m là đến sân của nghè.

Sân được chia làm 2 lớp; lớp trên có độ cao bằng mặt nền nhà Tiên đường, có diện tích chiều dài 9m, chiều rộng 2,3m; lớp sân thứ hai thấp hơn lớp sân trên là 0,55m, diện tích chiều dài 9m, chiều rộng 4,3m. Toàn bộ mặt sân trên và sân dưới được láng bằng xi măng, xung quanh xây tường bao thấp.

Đền chính gồm Nhà Tiền đường và Hậu cung:

Nhà Tiền đường: Gồm 3 gian có kết cấu vì kèo theo kiểu kèo suốt gác tránh; vật liệu các vì kèo bằng gỗ, đòn tay rui mè bằng luồng, mái lợp ngói máy, nên nhà lát gạch bát.

Nhà có kích thước chiều dài 9m, chiều rộng lòng 4m và hiên rộng 1,7m. Kích thước bước gian như sau: gian thứ nhất (tính từ trái qua phải): rộng 2,6m; gian thứ 2 (gian giữa): rộng 2,7m; gian thứ 3: rộng 2,6m; Hai chái bằng nhau, mỗi bên rộng 0,65m. Chiều cao từ thượng lương xuống nền nhà là 4,95m, từ Quá giang xuống là 3,3m. Kết cấu 4 vì kèo gỗ giống nhau kiểu liên kết gồm có trếnh, đấu trụ, câu đầu, kèo suốt tạo nên bộ khung của một vì. Để liên kết các vì là hệ thống các xà dọc, xà thế hoành và hệ thống hoành tải. Các vì không có chạm trổ hoa văn, các cấu kiện bảo trơn đóng bén, cạnh góc soi các đường chỉ.

Nhà được mở hai cửa ra vào ở hai bên: có kích thước bằng nhau với chiều rộng 0,82cm, cao 2m, cấu trúc kiểu cuốn vòm, cánh cửa làm bằng gỗ theo kiểu pa nô. Ở đây, cửa giữa không mở để sử dụng cho việc đi lại mà mở theo theo kiểu cuốn vòm để trống phần trên gắn khung bạo, còn ở phía dưới xây kín không qua lại được (cửa có kích thước rộng1,55m, cao 1,4m).

Để tạo dáng có tính chất thờ tự, ở phía trước nhà Tiên đường sát tường vỉ xây 2 Cột nanh vuông vức bằng vật liệu gạch trát vữa xi măng (có kích thước chiều cao 4,15m, vuông bốn mặt 0,50m), trên đỉnh cột gắn hình nghề chầu bằng sứ.

Nhà Hậu cung: Từ nhà Tiền đường vào Hậu cung phải đi lên 3 bậc tam cấp, mỗi bậc cao 2,5cm. Hậu cung cấu trúc gồm 3 gian có diện tích chiều dài 5,2m, chiều rộng 4m. Hai gian bên bằng nhau, có kích thước mỗi gian rộng 1,3m; gian giữa rộng 2,6m; chiều cao từ thương lượng xuống nên nhà là 4,8m. Vì kèo được làm theo kiểu biến thể vì kèo truyền thống gác Trếnh, gồm hai vì kèo suốt ở gian giữa, còn hai gian bên hồi không có vì kèo; đòn tay rui mè bằng luồng, mái lợp ngói máy, nền nhà lát gạch bát màu nâu đỏ.

Nhà Hậu cung được mở hai cửa đi vào ở hai bên có kích thước bằng nhau với chiều rộng 0,82cm, chiều cao 2m, xây cuốn vòm, không có cánh cửa.

Nhìn chung, kiến trúc của Nghè Trúc tuy mới được tôn tạo lại, hình thức kiến trúc là kiểu thức biến thể của vì kèo truyền thống, tuy chưa được bề thế quy mô nhưng vững chãi, chắc chắn.

Bài trí đồ thờ:

Nhà Hậu cung: Gian giữa là nơi thờ Quản gia Đô bác. Bệ thờ được xây bằng gạch, trát vữa đắp bằng xi măng, gồm hai lớp. Lớp trên có kích thước chiều dài 2,07m, chiều rộng 0,85m, chiều cao 1,20m. Lớp dưới, chiều dài 2,07m, chiều rộng 0,68m, chiều cao 1,10m. Trên bệ thờ đặt ngai thờ, bát hương, lư hương, chân nến, hạc đồng và một số đồ thờ khác.

Ban Tả Quan: xây bệ thờ bằng gạch, trát vữa xi măng có kích thước chiều dài 1,06m, rộng 1,16m, cao 0,85m, trên bệ thờ đặt các đồ thờ như bát hương, mâm bồng, Ống hương, ngựa thờ...và một số đồ thờ khác.

Ban Hữu quan: bệ thờ bằng gạch trát vôi vữa, có kích thước1,06m, rộng 1,16m, cao 0,85m, trên bệ thờ đặt các đồ thờ như bát hương, mâm bồng, Ống hương, ngựa thờ...và một số đồ thờ khác.

Ở hai bên bàn thờ gian giữa còn viết đôi câu đối bằng chữ Quốc ngữ trên tường có nội dung: 

                                        “Hậu chẩm cao sơn nền thiên tạo
                                        Tiền đầu hạ thuỷ mạch sở sinh”

Tiền đường: Bàn thờ gian giữa là nơi thờ Công đồng, được xây bằng gạch, trát vữa xi măng, có kích thước chiều dài 2m, chiều rộng 1,1m, chiều cao 1,25m. Trên bề thờ đặt các đồ thờ như mâm bồng, bát hương, đài nước, lọ hoa, hạc thờ...và một số đồ thờ khác. Trên tường ở hai bên bàn thờ có đôi câu đối, nội dung:

                                        “Vạn niên chi phái mã giang trường

                                        Thiên cổ chi ân đông hải viễn”

Ban thờ bên Tả: đặt hương án gỗ là nơi thờ thờ Bà Triệu, Hương án có kích thước chiều dài 1,78m, chiều cao 1,13m, chiều rộng 0,80m; mặt trước Chương án trang trí hoa văn như: hoa hồng, cuốn thư, chim hạc, rồng cách điệu. Trên hương án đặt ngai thờ, bài vị, tượng thờ, mũ thờ, kiếm thờ, bát hương, Ống hương, đài nước...và một số đồ thờ khác. Trên hương án ở giữa đặt bài vị ghi “Triệu nữ tướng húy Trinh chi linh vị”. Hai câu đối ở hai bên bàn thờ có nội dung:

                                         “Lương Giang mã thuỷ tư giang công truyền linh địa

                                         Trưng vương triệu nữ phủ ngoại liệt hương nhân kỳ”.

Ban thờ bên Hữu: là nơi để kiệu. Kiệu có kích thước: đòn kiệu dài 3,13m, rộng 0,9m; đế liệu cao 0,8cm, dài 0,84m, rộng 0,7m. Đòn kiệu trang trí hai đầu rồng hướng về hai bên, dạ kiệu trang trí hình mặt hổ phù ở giữa và hình chim phương ở hai bên, đế kiệu làm theo kiểu chân quỳ chạm khắc đầu rồng, dạ đế liệu chạm hình đầu rồng, thân kiệu được chia làm 3 lớp: lớp dưới sát đế liệu trang trí hoa lá cách điệu, lớp thứ hai trang trí hình rồng chầu mặt nguyệt, lớp thứ 3 trang trí rồng uốn lượn. Mặt trong lưng kiệu trang trí rồng chầu mặt Nhật, phía ngoài chạm khắc nổi hình long ly, quy, phượng.

Cây đa: Ngoài những hạng mục kiến trúc nêu trên, phía trước sân Nghè còn có 2 cây đa được trồng lâu năm. Cây đa thứ nhất có chiều cao khoảng 30m, chu vi 5,4m; Cây đa thứ hai cao khoảng 30m, chu vi 4,9m. Cả hai cây đa này đều có tuổi thọ vài chục năm, với những cành và tán lá xum xuê toả bóng mát, cần phải được bảo vệ để bổ sung vào cảnh quan của di tích thêm hài hoà sinh động.