Tên di sản : Nghè Thủ Phác
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : số 424/QĐ-UBND
Giới thiệu
Theo các cụ cao niên ở trong làng cho biết: Nghè Thủ Phác trước đây được xây dựng ở trung tâm bãi đất nổi ở ngoại làng gồm có 3 gian chính Tẩm, 5 gian Tiền Tế, có nhà dải vũ, có cổng ra vào được xây dựng quy mô. Ở trong Nghè có bàn thờ, ngựa thờ, chuông đồng, đại tự, câu đối và nhiều đồ thờ quý giá khác, đặc biệt trong đó có các đạo sắc phong cho thần ở Nghè.
Trong kháng chiến chống Pháp, Nghè bị máy bay của giặc Pháp ném bom, làm sập, nhiều đồ thờ bị hư hỏng, các đạo sắc phong bị thất lạc không tìm lại được. Tuy vậy, qua mấy chục năm, vốn là nơi linh thiêng nên ở khu vực Nghè xưa vẫn còn nền móng cùng nhiều hiện vật bằng đá như bát hương, chân tảng, khánh đá các bức phù điêu đá, gạch ngói để rải rác trong khu vực Nghè.
Những năm gần đây, đa số nguyện vọng của nhân dân Thủ Phác là muốn được phục dựng lại Nghè xưa nhằm đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng tâm linh của nhân dân trong làng cũng như quanh vùng. Năm 2010, Nghè Thủ Phác đã được dựng lại trên nền đất cũ với kiểu dáng kiến trúc truyền thống xưa có cấu trúc mặt bằng hình chữ Định (J) gồm nhà Tiền đường và Hậu cung.
Nhà Tiền đường: có kiến trúc 4 mái cong với chiều dài 9,30m, rộng 4,20m, chiều cao từ thượng lương xuống mặt nền là 4,78m, với chất liệu bộ khung bằng bê tông cốt thép, sơn màu giả gỗ. Mái Nghè được lợp ngói mũi, nền lát gạch bát màu đỏ. Bờ dải, bờ nóc đắp gờ chỉ, các góc mái được trang trí kìm góc.
Nghè được mở ba cửa ra vào: cửa giữa có kích thước chiều rộng là 2,45m, chiều cao 2,25m, mỗi cửa ra vào gồm có 4 cánh (mỗi cánh rộng 0,65m x 4); Hai của bên có chiều rộng 1,20m, chiều cao 2,25m, mỗi cửa gồm có 2 cánh (mỗi cánh có chiều rộng 0,59 x 4m).
Hậu cung: được xây dựng thu hồi bít đốc, cấu trúc thành 2 gian thờ: gian trong cùng gọi là Cung cấm, gian ngoài gọi Cung ngoài. Cung cấm: có chiều rộng 3,65m, chiều dài (sâu) là 1,80m, chiều cao 4,34m, được mở cửa ra vào ở hai bên, mỗi cửa có chiều rộng 0,87m, cao 2,20m. Cánh cửa được làm theo kiểu thượng song hạ bản.
Cung ngoài: có kích thước chiều cao 4,34m, rộng 4,30m, sâu 3,65m được mở 3 cửa ra vào: cửa giữa có chiều rộng 2,23m, chiều cao 2,33m. Hai cửa bên có chiều cao 2,25m, chiều rộng 0,75m, cánh cửa làm theo kiểu thượng song hạ bản.
Hiện vật trong di tích:
Hiện nay trên khu vực toạ lạc của di tích, còn lưu giữ được một số di vật cũ, những di vật này có giá trị trong việc tìm hiểu quy mô, cấu trúc của Nghè xưa cũng như tìm hiểu những vết tích của nền mỹ thuật làng xã đương thời, đó là:
Khánh đá (còn lại một phần), có kích thước chiều dài 0,8m, chiều cao 0,65m, dày 0,11m.
Mâm bồng đá: có kích thước chiều cao 0,25m, đường kính miệng 0,30m.
Cột đá: kích thước chiều cao 1,50m, được tạo tác vuông bốn mặt có đường gờ chỉ ở 4 mặt (có kích thước 0,15m x 4).
Chân cột đá: kích thước cao 0,25m, vuông bốn mặt (có kích thước 0,24m x 4).
Chân tảng loại nhỏ: có 9 cái có kích thước bằng nhau (0,24m x 0,24m x 0,8m).
Chân tảng: có 2 hiện vật có kích thước bằng nhau (0,35m x 0,35m x 0,17m).
Chân tảng tròn: 2 cái (có kích thước cao 0,20m, đường kính 0,29m).
Chân lọng: 1 cái (kích thước cao 0,28m, đường kính 0,33m).
Chân lọng nhỏ: 2 cái (kích thước cao 0,10m, đường kính 0,21m).
Đá lăn giai: 1 viên (kích thước dài 0,80m, rộng 0,25m, dày 0,11m).
Đá có lỗ cắm (chưa xác định được): có kích thước dài 0,79m, rộng 0,24m, dày 0,10m.
Hộp đựng sắc phong (kích thước dài 0,54m, rộng 0,14m, cao 0,13m.
Mâm bồng gỗ: 2 cái (kích thước cao 0,25m, đường kính 0,35m).
Bài trí đồ thờ:
Tiền đường trang trí câu đối, đại tự ở các gian thờ như sau:
Ở hai cột sát tường Hậu cung là 1 đôi câu đối (kích thước dài 1,80m x rộng 0,22m) có nội dung:
Phiên âm:
Công lao hộ quốc vạn niên trường
Đức đại an dân thiên cổ thịnh.
Dịch nghĩa
Công bao giúp nước vạn năm dài
Đức lớn yên dân muôn thuở thịnh.
Ở hai cột ngoài là 1 đôi câu đối (kích thước dài 2,7m, rộng 0,31m), có nội dung:
Phiên âm:
Quốc sắc gia phong thiên hạ nắm
Thiên thử chỉ định thế gian tiên.
Dịch nghĩa:
Đất nước gia phong là mẫu nghi thiên hạ
Sách trời chỉ định là bậc tiên của thế gian.
Đại tự (kích thước dài 1,98m; rộng 0,60m) có nội dung: Vạn cổ anh linh (dịch nghĩa: Muôn thuở anh linh).
Tóm lại: Nghè Thủ Phác là một công trình kiến trúc tuy mới được xây dựng nhưng về cơ bản nó đảm bảo được thức kiến trúc truyền thống đền, miếu Việt Nam: cấu trúc hình chữ Đinh, mái cong tàu đao, lợp ngói mũi, nền lát gạch bát, bộ khung gỗ sơn màu giả gỗ. Nóc quyết và bờ mái đắp bằng đường gờ chỉ và trang trí tượng tứ linh bằng vôi vữa. Kết cấu bê tông, kỹ thuật trang trí tinh xảo.