Tên di sản : Nghè Thổ Sơn
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 365/QĐ-VHTT
Giới thiệu
Nghè Thổ Sơn theo đường chim bay chỉ cách chùa Tăng Phúc khoảng hơn 100m. Khu di tích cũng nằm trên sườn núi Thổ Sơn.
Căn cứ vào những di vật trong di tích, chúng ta được biết Nghè là nơi thờ Thuần lễ hầu Nguyễn Vỹ – là người làng Hạc Oa. Tại di tích còn lưu giữ ba sắc phong của đời vua Lê phong cho ông.
Tài liệu sắc phong và tài liệu sử ký cho phép chúng ta khẳng định Nguyễn Vỹ là người thôn Hạc Oa. Căn cứ vào các nguồn tài liệu trên, chúng ta biết được Nguyễn Vỹ sống vào khoảng thời gian từ năm 1589 đến những năm cuối thế kỉ XVII dưới các triều vua Lê Hy Tông (1637), Lê Chân Tông (1647) và Lê Huyền Tông (1666).
Các sắc phong năm Dương Hòa tam niên (1647) còn cho chúng ta biết thêm cụ Nguyễn Vỹ còn giữ nhiều chức vụ khác nhau của triều đình, ở các vùng miền khác nhau và ở những cơ quan khác nhau. Cũng theo các sắc phong này cũng cho biết cụ là một người tuy không đỗ đạt cao nhưng cũng đã trúng Tam trưởng trong hai kì thi hội.
Có thể thấy rằng Nguyễn Vỹ là người có nhiều công lao với triều đình nhà Lê. Ông là một cận thần của nhà Lê nổi tiếng thanh liêm chính trực, khi về trí sĩ sống ở quê, ông vẫn được dân làng tôn thờ, đức trị tỏa sáng các vùng. Khi mất, ông được nhân dân làng Hạc Oa tôn làm phúc thần của làng và được thờ ở nghè Thổ Sơn.
Ngày nay tại thôn Hạc Oa, dòng họ Nguyễn di duệ của Nguyễn Vỹ vẫn sống quần tụ khu vực Thổ Sơn xưa. Trong tâm trí của họ vẫn sáng ngời một bậc hiền nhân của dòng họ, của làng, của nước.
Nghè Thổ Sơn hiện nay được nhân dân địa phương tôn tạo, tuy nhỏ bé nhưng khá vững chắc. Đặc biệt, tại khu di tích, nhiều di vật là kết cấu của những lần xây dựng xa xưa còn giữ được. Đó là những di vật hết sức tinh xảo như chân tảng, thần rồng và bậc tam cấp bằng phiến xanh.
Ngoài ra theo lời kể của nhân dân địa phương thì nghè Thổ Sơn còn thờ Đức Thánh Lưỡng – Trần Khát Chân - một danh tướng thời Trần, Trần Khát Chân đã đánh bại giặc Chiêm Thành là Trà Toàn. Ông bị Hồ Quý Ly sát hại sau vụ biến hội thề Đốn Sơn. Sau khi ông mất, nhân dân cả nước đã lập đền thờ. Đặc biệt ở Thanh Hóa, ông được thờ nhiều đền, miếu khác nhau. Nhân dân thường gọi ông là “Đức Thánh Lưỡng”.