Tên di sản : Nghè Sày

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di tích : Di tích lịch sử

Sô quyết định : Số 188/QĐ-UBND

Giới thiệu

Đền Sày được tọa lạc trên một khu đất cao ở phía Bắc làng Bình Hoà. Tương truyền đây là khu đất mà làng cho Quản Di Đài đến ở.

So với khu đồng ruộng Mày Chua thì thân đất này cao hơn tới 2m. Theo truyền thuyết thì khu đất này là đầu con khủng long hướng nhìn về phía biển Sầm Sơn như để canh giữ cho làng xóm.

Từ xưa tới nay, đền Sày đều quay mặt về phía Đông (tức phía biển).

Hiện giờ vẫn còn chính tẩm cũ. Vừa qua, theo nguyện vọng của dân làng, những người có lòng hảo tâm và ghi nhớ lời dạy của tiền nhân, đặc biệt là một người con cháu họ Lương đã bỏ toàn bộ số tiền của để tôn tạo lại khu đền một cách quy mô và khang trang hơn so với trước để nhằm mục đích phục vụ tham quan du lịch, đồng thời thông qua di tích này nhằm nhắc nhở mọi người trong làng, ngoài ra cần phải đoàn kết, thương yêu đùm bọc lẫn nhau trong mọi lúc như cha ông cha ta đã dạy.

Toàn bộ khu vực di tích đã được khuôn viên bằng hệ thống tường bao kiên cố trông rất quy mô. Cổng nghinh môn được làm mới theo kiểu hai tầng mái và đã được treo chuông trông rất hài hòa và lung linh. Các con giống được đắp gắn ở phía trên các tàu mái cùng các đường cong, nét lượn đã tạo thêm giá trị thẩm mỹ và liên tục cho công trình.

Đi qua cổng nghinh môn là sân đền, tiếp đến là nhà tiền đường, bề thế, trên đỉnh nóc là rồng chầu nguyệt. Đi qua tiền đường là nhà chính tẩm - nơi thờ Quản Di Đài. Ngoài ra ở đây còn có nhà thờ Mẫu, nhà khách, ao đền. Với bố cục của toàn bộ khuôn viên và kiến trúc là hiện có khu đền Sày đã thực sự trở thành một khu di tích thắng cảnh sức hấp dẫn khách tham quan du lịch.

Đền Sày lại toạ lạc trên một khu đất độc lập và cao lo. Từ đây thể quan sát được nhiều phía.

Con đường lầy lội mà xưa kia gọi là ngõ Sày đã được đắp rộng hơn. Từ trục đường chính của xã rẽ vào đền có thể đi bằng phương tiện ô tô, xe máy một cách dễ dàng. Cho nên sự lầy lội của ngày xưa chỉ còn trong dĩ vãng và truyền thuyết.

Đền Sày hiện tại và tương lai sẽ và luôn là địa chỉ gặp gỡ, tụ hội của người thập phương.

Hiện tại, cứ đến ngày lệ chính trong năm, các cửa họ và các bản hội ở trong làng và ở các xã xung quanh đều đến đây cũng đã tin đến đây để cúng tế để tỏ lòng thành kính với vị thần Quản Di Đài, đồng thời để biểu thị đoàn kết cùng nhau ngày càng thân ái hơn.

Các hiện vật trong di tích:

Hiện nay, di tích đền Sày đã có đủ nội thất gồm:

Tượng Quản Di Đài

Tượng các vị liệt tông, liệt tổ họ Lương

Tượng các vị Thánh Mẫu

Hai bát biểu

Giá trống

Giá chiêng

Các câu cuối

Các Hương án, đồ thờ bằng đồng, bằng gỗ, sứ và bằn gỗ

Kiệu bát cống

Cửa võng và các bức chi tự

Nói chung, các hiện vật về nội thất (cả cũ và mới đã tiết lưu thi). Nhiều hiện vật có giá trị nghệ thuật cao.

Đặc biệt, vừa qua, trong quá trình quy hoạch và tôn tạo lại thu chi tích đền Sày, ở phía trước nhà chính tẩm cũ, dân làng đã phát hiện được nhiều gạch vồ cỡ lớn và nhiều đồ gốm, đồ uống còn lành (phần lớn là đồ gốm thời Lý - Trần và một số đồ thời Lê, còn thời Nguyễn không thấy có). Số hiện vật này đang được bảo quản tại di tích một cách cẩn thận.

Đánh giá:

Đền Sày, làng Bình Toà, xã Quảng Châu, huyện Quảng Xương là một di tích lịch sử văn hoá có giá trị về nhiều phương tiện.

Sau khi tôn tạo hoàn chỉnh, di tích đã trở thành một công trình kiến trúc nghệ thuật rất khang trang, bề thế. Bên cạnh đó, có tích gốc là nhà chính tẩm (chỗ đền, miếu xưa) vẫn còn được giữ lại có sử dụng chung trong việc thờ phụng là một điều rất cần.

Có thể nói, giá trị lớn nhất của di tích là giá trị văn hoá. Ở đây với nhân vật được thờ là tiến sĩ Quản Di Đài (dù là nhân vật có thật hay là một nhân vật của truyền thuyết) thì với tất cả diễn biễn và nội dung có liên quan như đã nêu ở trên đều có giá trị nhân văn và giáo dục sâu sắc. Trongg thời đại phong kiến, tư tưởng coi rẻ và khinh miệt người ngụ cư là một thực trạng phổ biến ở nhiều nơi. Nhưng ở đây, với nội dung truyền thuyết về nhân vật Quản Di Đài đã cho ta biết rõ thực trạng đó, đồng thời với việc thờ một nhân vật truyền thuyết người tụ cư đậu tiến sĩ đã tự vẫn vì sự bị đối xử không đúng đã trở thành một bằng chứng chứng tỏ từ cách đây vài thế kỷ, vấn đề phân biệt đối xử với người ngụ cư đã bị lên án một cách thật sâu sắc. Sự lên án đó chính là tinh thần dân chủ giàu tính nhân văn và hiện thực phê phán ở trong thời phong kiến và tinh thần đó lại có được ở làng Bình Hoà thì điều đó lại càng trở nên có ý nghĩa.

Với di tích lên Sày, người làng Bình Hoà cung có quyền tự hào về truyền thống đoàn kết - thương yêu đùm bọc lẫn nhau. Từ rất xưa, tư tưởng bài xích và phân biệt đối xử với người ngụ cư đã bị loại bỏ kịp thời, nhanh chóng. Chính vì vậy mà trải qua nhiều biến cố thăng trầm của lịch sử, khối cộng đồng dân cư ở làng Bình Hoà - Quảng Châu vẫn tồn tại và phát triển không ngừng để trở thành một làng lớn và trù phú và tươi đẹp về tất cả các mặt.