Tên di sản : Mộ Quan Án Sát Phạm Bành
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : 264/QĐ-UBND
Giới thiệu
Mộ quan Án Sát Phạm Bành hiện nằm trên một mảnh đất bằng phẳng nhìn về hướng Đông, có diện tích là 93m2. Các phía Đông, Tây, Bắc giáp đất canh tác, phía Nam giáp đường liên xã. Xung quanh di tích là đồng ruộng, xóm làng trù phú và dân cư sầm uất của làng Tam Hòa. Theo thứ tự từ ngoài vào có các công trình sau:
Cổng di tích: Được xây bằng gạch với hai cột trụ hình vuông có chiều cao mỗi bên là 1,7m, bốn cạnh vuông có kích thước 35cm x 4. Bên ngoài được trát một lớp vôi vữa, phía trên đỉnh mỗi trụ được gắn một búp sen bằng sứ.
Khuôn viên di tích: được xây tường bao bằng gạch và vôi vữa, bên ngoài được trát một lớp vôi vữa, nền khu mộ được láng bằng xi măng. Phía Đông (hướng chính của mộ) được thiết kế một lối ra vào rộng 1,3m. Khuôn viên mộ có kích thước chiều dài là 12,5m, rộng 6,8m. Ngôi mộ được đắp bằng đá khối theo hình khối chữ nhật được chia thành ba phần gồm:
Đế mộ được chia làm bốn phần, trong đó phần đế dưới cùng (giáp với nền khuôn viên mộ) được làm bằng xi măng và vôi vữa theo kiểu cuốn vòm vào trong mộ, có kích thước chiều cao là 0,15m, rộng 2,38m và dài 3,6m; các phần đế tiếp theo bên trên được ốp bằng đá xẻ màu xám theo kiểu giật cấp thu vào trong, không trang trí hoa văn, các cạnh vuông vức. Lần lượt từ dưới lên, các lớp đế này có kích thước chiều rộng là 1,97m, cao 0,09m, dài 3,33m, lớp đế thứ 3 từ dưới lên cũng được bố trí giật cấp tương tự lớp thứ hai với kích thước chiều rộng 1,9m, cao 0,15m, dài 3,18m. Phần đế trên cùng có kích thước chiều rộng là 1,75m, cao 0,15m và dài 3,1m, mặt trên được trang trí hoa văn hình cánh sen.
Thân mộ: có kích thước chiều dài là 2,91m, chiều rộng là 1,57m và chiều bao là 0,52m. Chính giữa mặt trước của thân mộ được trang trí hình vân mây cách điệu, bên trong là chữ Thọ, xung quanh là hình hoa lá cách điệu và các đường gờ chỉ. Bốn góc và hai bên chiều dọc của ngôi mộ được tạo các trụ như kiểu trụ chịu lực nhằm tạo thành các ô cho phần thân mộ và làm cho ngôi mộ thêm phần vững chắc. Ở các trụ này cũng được trang trí hoa văn hình hoa lá cách điệu và các đường gờ chỉ. Các ô xung quanh thân mộ được trang trí hình rồng mây và hoa lá cách điệu. Phía trên thân mộ được tạo loe ra bốn phía theo kiểu mặt trên của hương án (kiểu để ngửa). Phía dưới của phần loe này cũng được trang trí hoa văn hình cánh sen như ở phần đế thứ ba của chân mộ.
Chóp mộ: cũng được làm bằng đá xám và tạo như dạng ngai. Hai bên tay ngai được tạo bởi hai bức như dạng long vân (rồng chầu) mây uốn lượn. Phía sau tay ngai có hai trụ đứng được tạo theo hình khối đứng, vuông vức, soi gờ chỉ. Phần lưng ngai được tạo theo kiểu ngai kiệu lượn sóng, mặt ngoài để nhẵn, mặt trong xung quanh trang trí hình rồng mây và hoa lá cách điệu. Ở giữa phần chóp ngai bên trong được trang trí hình mặt nhật. Chính giữa mặt trước của ngai được ốp một tấm đá đen hình chữ nhật ghi “Nơi yên nghỉ nghĩa sĩ Cần vương Phạm Bành (1830 - 1887) lãnh tụ khởi ngĩa Ba Đình, mất 18/3 năm Đinh Hợi”. Xung quanh tấm bia này được trang trí các đường gờ chỉ và hoa lá cách điệu. Chóp mộ có kích thước chiều cao là 0,9m, rộng 1,57m. Tất cả các mảng trang trí trên bia và mộ đều được chạm nổi hình rồng mây, hoa lá và chữ Thọ với các đường nét mềm mại, chau chuốt. Mặt trên ngôi mộ, chính giữa để lộ thiên một khoảng hình chữ nhật theo chiều của mộ, phía trước đặt một bát hương đá vuông màu đen có kích thước chiều cao là 0,2m, rộng 0,23m và một lọ hoa sứ.
Ngoài ra, trong khuôn viên mộ quan Án Sát Phạm Bành, bên tả phía trước còn có hai ngôi mộ nhỏ của vợ chồng ông Phạm Chiểu và Bà Nguyễn Thị Nhu là cháu gọi ông bằng cậu ruột. Hai ngôi mộ này được xây đơn giản bằng gạch, bên ngoài được trát một lớp vôi vữa, phía đầu được gắn hai tấm bia bằng đá màu đen khắc họ tên, ngày tháng năm sinh và mất.
Tóm lại: M��� quan Án sát Phạm Bành mặc dù mới được tôn tạo lại từ năm 2011 nhưng đã phần nào đáp ứng được lòng mong mỏi của thân nhân thủ lĩnh Phạm Bành nói riêng và chính quyền, nhân dân làng Tam Hòa, xã Hòa Lộc, huyện Hậu Lộc nói chung về sự tri ân đối với bậc lão thành cách mạng tiền bối đã cống hiến và hi sinh trọn đời vì nền độc lập của dân tộc.
Bài trí thờ tự:
Mộ quan Án sát Phạm Bành nằm trên một khu đất rộng rãi, thoáng mát nằm ở phía bắc của làng Tam Hòa, có diện tích là 93m2. Phía trước khuôn viên ngôi mộ có một lối ra vào rộng 1,3m với hai cánh cửa sắt. Hai bên là hai trụ được xây bằng gạch và vôi vữa có chiều cao là 1,7m. Phía trên mỗi trụ được gắn một búp sen bằng sứ. Mộ quan Án Sát Phạm Bành nằm về phía bắc của khu đất, bên trên đặt một bát hương đá vuông màu đen và một lọ hoa bằng sứ, phía nam của khuôn viên ngôi mộ được trồng các loại cây như: Cau cảnh, cây Đại để tạo cảnh quan cho khu mộ. Ngoài ra, ở bên hữu (ngay phía trước và gần cổng của khuôn viên mộ quan Án sát Phạm Bành) còn có hai ngôi mộ của vợ chồng người cháu ruột của ông.