Tên di sản : Lò cao NX3, LÒ CAO kháng chiến Hải Vân

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di tích : Di tích lịch sử

Sô quyết định : 1456/QĐ-BVHTTDL

Giới thiệu

Về núi Đồng Mười: đây là một quả núi nằm trong sơn hệ chạy từ Sầm Nưa (Lào) về đến Như Xuân, là miền đồi núi thấp dần về tiếp giáp với tỉnh Nghệ An. Địa hình là các đồi núi lượn sóng, ít nhô cao, ít hiểm trợ và không có đá vôi nổi lên thành hình khối đồ sộ, vách dựng đứng cheo leo.

Hang Đồng Mười, được cấu trúc thành 3 ngách: Hang chính (hang lớn) có chiều dài 62m, rộng 28m, cao 15m; đây là nơi đặt Lò Cao sản xuất gang và các thiết bị cần thiết, ngoài ra còn có sân ra xỉ, ra gang, nơi nghỉ của cán bộ công nhân.

Hang phía nam (hang nhỏ) dùng làm kho để quặng, đá vôi và than. Hàng phía Bắc (ở trên cao) được xây bể nước tuần hoàn và thông ra lưng núi ở phía bắc. Hiện nay, dấu tích của Lò Cao kháng chiến Hải Vân còn lại trên nền hang gồm các công trình.

Hang phía bắc: có kích thước cao 15m, dài 42m, rộng 10,25m; ở đây có hệ thống bể nước tuần hoàn, còn để lại dấu tích 5 bể nước. Bể thứ nhất: chiều rộng 5,3m, chiều dài 4,1m. Bể thứ hai: rộng 5,3m, dài 4,1m. Bể thứ 3: rộng 2,9m, dài 6m. Bể thứ 4: rộng 6,4m, dài 7m. Bể thứ 5: rộng 9,4m, dài 8m.

Ngăn cách giữa ngăn trong và ngăn ngoài là một bức tường gạch xây cao lên tận đỉnh hang, mở 2 cửa ra vào theo kiểu cuốn vòm, cửa thứ nhất (bên phải) rộng 1,6m, cao 3,5m, dày 0,84m; cửa thứ 2 (cửa bên trái) rộng 1,6m, cao 3,5m, dày 0,84m.

Hang ngoài: có kích thước dài 62m, rộng 28m, cao 15m. Ở đây còn có các công trình: Lò ủ gang, Lò gió nóng.

Lò ủ gang (còn gọi là Lò Đứng): được cấu trúc thành 5 tầng theo kiểu hình trụ tháp, ở trong lát bằng gạch chịu lửa, phía ngoài bọc bằng sắt được đặt trên 4 trụ sắt hình chữ Y. Các tầng ống của Lò Cao như sau:

Tầng 1 (tầng thấp nhất): có kích thước cao 2,3m, đường kính miệng 2m.

Tầng 2: cao 2,1m, đường kính miệng 2m.

Tầng 3: cao 2,1m, đường kính miệng 1,75m.

Tầng 4: cao 2,1m, đường kính miệng 1,5m.

Tầng 5: cao 2,1m, đường kính miệng 1,25m.

Lò gió nóng: chiều rộng 3m, cao 3,85m, ở bên trái mở hai cửa nhỏ.

Hàng phía nam: có kích thước chiều dài 30m, rộng 6,55m, đây là nơi để kho quặng, đá vôi và than. Trong hàng còn những câu khẩu hiệu nêu cao quyết tâm của những người công nhân quốc phòng trong những năm dài kháng chiến gian khổ như: Đẩy mạnh thi đua sản xuất tiết kiệm, tăng gia trồng trọt để chống đói; phòng đói, cứu đói, chuẩn bị tổng kết. Đề cao tương trợ, đẩy mạnh sản xuất, giúp nhau kiểm điểm lấy thành tích, viết tự thuật tốt.

Hiện nay, các dấu tích của Lò Cao kháng chiến Hải Vân ở trong lòng hang Đồng Mười không còn nguyên vẹn, nhiều cấu kiện, máy móc bị phá bỏ, nhưng những gì còn đọng lại như Lò Đứng, Ống khói, đường thoát nước, thiết bị thoát hơi độc, Lò gió nóng…là những dấu tích để chúng ta hình dung và thán phục về chặng đường đầu tiên đầy gian khó của ngành luyện kim Việt Nam.