Tên di sản : Hang cá thần Mường Ký

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di sản : Danh lam thắng cảnh

Sô quyết định : Số 412/QĐ-UBND

Giới thiệu

Cảnh quan thiên nhiên của di tích:

Hang Cá Thần Mường Ký, nằm trong dãy núi Pu Thắm (còn gọi là khu rừng thiêng) giữa hai làng Kẻo Hiềng và Chiêng Ban thuộc xã Văn Nho, huyện Bá Thước, có tổng diện tích tự nhiên là 218,4ha. Đây là dãy núi đá vôi lẫn đồi đất, bề mặt được phủ một lớp thực vật xanh tốt bốn mùa cùng nhiều muông thú.

Hang Cá Thần được cấu tạo thành 2 hang: Hang trên và Hang dưới.

Hang dưới:

Là hang nhìn ra cánh đồng lúa Văn Nho gọi là Đồng Ký, được coi như kho lương của cùng châu Quan Hóa, Lang Chánh xưa. Cánh đồng Mường Ký vào mùa gặt như một nong lúa khổng lồ, vàng ươm, nằm giữa một màu xanh tươi của rừng núi. Trên đầu đồng có núi Pu Thắm nhô cao, là nơi có Hang Cá Thần Mường Ký. Nước từ trong hang chảy ra là nguồn nước tưới tiêu chủ yếu cho cánh đồng. Thế đất xòe ra như cánh gà, một bên là bản Chiềng Ban, một bên là Bản Kẻo Hiềng. Núi Thắm là một khối núi đá vôi xanh tươi cây lá, nằm giữa Văn Nho và Kỷ Tân, có nhiều hang động, như Hang Kia, hang Ban. Trong lòng núi có một con suối ngầm, do nguồn nước từ Kỷ Tân chảy vào hang đá tại Băng Hang.

Dưới chân vách đá gồ ghề, nước chảy ra từ một cửa hang rộng khoảng 5m, cao hơn 4m. Phía trước cách chân đá khoảng 20m, có một đập chắn ngang, dẫn nước vào mương hai bên cánh gà, tạo thành một vùng nước tự nhiên trong mát, nổi lên một vài mỏn đá lô nhô.

Cá ở hang có từ khi nào không ai biết rõ, các cụ già nhất trong Mường còn nhớ, từ nhỏ đã thấy đàn cá thần nhiều vô kể và đẹp khác thường. Đây là một loài cá dốc vàng chỉ có ở hang núi đá này. Vành môi đỏ, vây và đuôi vàng đậm như cá chép. Không biết cá đẻ ở đâu, nhưng không thấy cá nhỏ, chỉ toàn những con cá to bằng bắp chân trở lên. Sở dĩ cá nhiều và hiền là do không ai đánh bắt, làm hại. Người ta tin rằng đây là loài cá thần. Các thần cai quản, bảo vệ hang đá đồng thời cũng là người phù hộ cho người dân Mường Ký, bao gồm các thần có công với nước, với dân như Đô Đốc Quận Công Hà Công Vụ người thả cá giống vào hang và gây dựng quê hương Mường Ký; danh nhân yêu nước Hà Văn Nho, Tống Duy Tân và người anh hùng dân tộc Lê Lợi; đồng thời có sự tham gia của các thần thoại, truyền thuyết: Lung Quan Khà, Người Giới, Nàng Du Võng…các thần này trông coi và chăm sóc hang cá. Đứng ở cửa hang nhìn ra cánh đồng, bên trái là Bản Chiềng Ban có bãi bằng và khu mộ cổ nhiều bia đá to. Bên phải là Bản Kèo Hiềng, có nhà thờ họ Hà, dòng nhà tạo Mường. Chính vì cảnh đẹp, nhiều thần tích linh thiêng mà trước đây khu vực Hang cá – Piềng Thắm là nơi diễn ra các lễ hội tín ngưỡng của nhân dân Mường Ký và nơi ngắm cảnh, chơi hang của du khách gần xa.

Hang trên:

Là Hang khô có chiều dài 6,5m; chiều rộng 6,15m; cao 4m; cửa hang rộng 14,5m; có cây cối mọc. Lòng hang không rộng lắm nhưng có những ngách đá ăn sâu vào trong, trần hang có nhũ đá. Trong hang có đặt những bệ thờ thần.

Bài trí đồ thờ trong di tích:

Ở Hang trên của di tích hiện nay, được người dân bố trí 2 bệ thờ thần núi được xây bằng gạch trát xi măng.

Bệ thứ nhất có kích thước chiều dài là 1,75m; chiều rộng 1,05m; cao 0,76m. Phía trên đặt bát hương đá (kích thước cao 0,30m; Chu vi dày 0,45m). Hai bên đặt hai ngựa sứ, một con ngựa màu đỏ (kích thước dài 0,65m; cao 0,83m; rộng 0,18m); ngựa trắng (dài 0,70m; cao 0,80m; rộng 0,18m).

Bệ thứ hai có kích thước chiều dài là 1,75m; rộng 0,65m; cao 0.96m. Trên bệ thờ đặt bát hương sứ (cao 0,10m; đường kính miệng 0,18m), bình hoa (cao 0,26m; đường kính miệng cao 0,12m; đường kính đế 0,11m). Hai bên đặt 2 ngựa gỗ (kích thước dài 0,37m; cao 0,45m; dày 0,45m).