Tên di sản : Di tích lịch sử văn hóa Hang Lũng Mu và Hang Ma
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 3837/QĐ-UBND
Giới thiệu
Xung quanh khu vực xã Hồi Xuân, xã Nam Xuân và thị trấn Quan Hoá, trên vách các núi đá có những hang động thuộc hai dãy núi Pù Ê và Cò Pháy, nhiều hang động ở đây có những bộ quan tài hình thuyền, của người xưa để lại. Những bộ quan tài hình thuyền (2 nửa thân cây...) ở Quan Hoá táng trên hang động có giá đỡ, được một số nhà khoa học gọi là táng tục theo phong cách "Huyền quan táng". Những khu di táng này phân bố xung quanh nơi hợp lưu của sông Luồng và sông Mã, cách trung tâm hợp lưu với bán kính 3km theo đường chim bay.
Hang Lũng Mu nằm gần đỉnh núi Pù Ê ở độ cao 280m so với mặt sông, đường lên hang nhiều đoạn dốc đứng, đi lại rất khó khăn. Để đến được các hang Lũng Mu đường đi vào đều phải qua cửa hang chính, từ hang chính có ngách sang các hang phụ, tuy hang phụ cũng có cửa hang nhưng cửa rất nhỏ, chiều rộng cửa khoảng 1m nằm ở vách đá dựng đứng như kiểu tường thành, nhìn thẳng xuống sông Luồng. Những hang này chúng tôi xin đặt theo số thứ tự Lũng Mu (1, 2, 3).
Lũng Mu 1: Là hang chính, có cửa quay hướng Tây – Nam, cửa rộng 3,5m.
Hang 1 có kích thước: lòng rộng 8,2m; vòm hang nơi cao nhất 9,7m, dài nhất 19,7m. Trong lòng hang được dựng sàn có giá đỡ để gác quan tài, chia làm 2 cấp sàn: diện tích sàn chiều rộng 4,4m x chiều dài 4,4m = 18,36m2, sàn cao 1,85m so với lòng hang; sàn gác cao cũng có kích thước như sàn thấp để phía trong, cạnh ngoài sàn cao tiếp giáp với cạnh trong sàn thấp, cao hơn sàn thấp 2,4m. Những tấm sàn gác đều được làm bằng gỗ tốt đẽo vuông có tiết diện 20cm x 20cm. Xà đỡ sàn bằng gỗ đẽo vuông loại to, có kích thước 32 x 32cm; dài theo chiều rộng trong lòng hang.
Quan tài trong hang đều bị lật nắp, còn 76 mảnh quan tài (38 bộ), tầng sàn cao còn 6 mảnh trên sàn, tầng sàn thấp còn 4 mảnh trên sàn, còn lại quan tài đều bị rơi xuống lòng hang. Những cỗ quan tài trong hang đều được làm bằng 2 nửa thân cây khoét rỗng, kích cỡ khác nhau: Quan tài loại lớn dài 2,86m, rộng 0,51m; loại vừa dài 2,2m, rộng 0,49m, các quan tài lớn và trung bình đều được khoét lõm ở giữa dài từ 2 – 2,3m. Các mảnh quan tài có tai để đỡ hay không có tai đều được khoan lỗ chốt.
Các hiện vật trong hang chưa có dịp khảo sát dưới lòng hang, vì lòng hang đã bị những mảnh quan tài đè lên lấp kín, nhưng những khoảng trống của nền hang ngay lối cửa ra vào còn vương vãi rất nhiều những mảnh gốm, sứ, sành và những mảnh xương chi, răng và tiền đồng không rõ chữ...
Lũng Mu 2: Có đường ngách thông qua hang 1, kích thước ngách thông rộng 1,1m, cao 2m; kích thước hang dài 6m, rộng 3,5m, cao 5,2m, có cửa hang sát vách đá dựng đứng nhìn xuống dòng sông Luồng. Tại hang Lũng Mu 2 còn 17 mảnh quan tài (8 bộ) đặt nằm dưới lòng hang. Hiện vật cũng giống như hang 1. Điều đáng chú ý là theo thông tin của nhân dân, bà con có nhặt tại hang 2 một đồng tiền Khai nguyên thông bảo, 1 chiếc bát thời Lục triều còn nguyên và một số mảnh gốm, xương...
Lũng Mu 3: Có ngách thông sang hang 2, có 2 cửa nhìn xuống sông Luồng theo 2 hướng tương đối thoáng. Hang rộng 7,3m, dài 7,5m, vòm cao 6m. Lũng Mu 3 cũng còn sàn đặt quan tài có kích thước sàn là 5,7m x 5m, sàn cao cách nền trong 1,5m. Tại Lũng Mu 3 còn 44 mảnh quan tài (22 bộ). Những bộ quan tài, trạng thái hiện vật đều giống Lũng Mu
Ngoài 3 hang được tập trung nghiên cứu, tại các dãy núi Pù Ê, Pha Ké, Cò Pháy thuộc thị trấn Quan Hoá và các xã Hồi Xuân, Nam Xuân, Thiên Phủ. Còn nhiều hang động trên vách núi nằm ven bờ sông Mã, Sông Luồng có chứa những bộ quan tài như ở Lũng Mu. Mới đây nhất, chúng tôi nhận được tin cũng tại dãy Pù Ê nơi tiếp giáp sông Mã, mới tìm thấy 1 hang chứa 30 bộ quan tài, trong đó 20 bộ còn nguyên vẹn.
Việc tìm hiểu lịch sử táng thức Huyền quan táng ở Quan Hoá là vấn đề lâu dài, cần tìm hiểu nhiều. Bước đầu có thể nhận định:
Về chủ nhân khu di táng này: Táng tục Huyền quan táng là táng tục của người Bách Việt, phạm vi từ phía Nam sông Dương Tử (Trung Quốc) trở xuống tới Việt Nam. Ở Việt Nam, truyền thống mộ táng trong quan tài hình thuyền của cư dân. Việt cổ đã có từ giai đoạn văn hoá Đông Sơn từ TK I-III kéo dài đến thời Trần - Lê sau này.
Tại Lũng Mu, căn cứ sự có mặt của gốm Lục triều, của đồng tiền Khai nguyên Thông bảo thời Đường và các mảnh gốm sứ qua các thời kỳ thu nhặt được trong hang... niên đại khu động táng này bước đầu được đoán định khoảng từ thế kỷ VIII đến thế kỷ XVIl.
Phong cảnh hữu tình và những bí ẩn lịch sử của sông núi vùng Quan Hoá là cả một kho tàng vô tận. Tương lai không xa, vùng Quan Hoá, đặc biệt là quần thể di tích lịch sử văn hoá và danh thắng núi Lũng Mu – Hang Ma là trung tâm du lịch sinh thái nổi tiếng, nơi tập trung của du khách thập phương, nơi hẹn hò của các bậc tao nhân mặc khách và của các nhà khoa học đa ngành, thì những tiềm năng bí ẩn ở vùng Quan Hoá từng ngày được hé mở sẽ có những đóng góp rất lớn cho công cuộc xây dựng quê hương, xây dựng đất nước ngày càng giàu đẹp, phồn vinh.