Tên di sản : Động Chùa Mổng

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di tích : Di tích lịch sử

Sô quyết định : Số 2513/QĐ-UBND

Giới thiệu

Vùng núi phía Tây huyện Cẩm Thuỷ vốn là địa bàn sinh sống lâu đời của cư dân Việt - Mường thuở ban đầu; tại đây các nhà khảo cổ đã phát hiện những hang động thuộc nền văn hoá Sơn Vi và văn hoá Hoà Bình nổi tiếng, trong đó Động chùa Mổng là một hang động như thế.

Xét về mặt địa lý thì núi chùa Mổng là một quả núi đá vôi nổi vọt lên giữa một thung lũng rộng lớn, xung quanh là những bản làng của người Mường, người Thái và rộng hơn là những dãy núi hùng vĩ được bao bọc cả bốn mặt và dòng sông Mã chảy ở phía nam đã tạo nên một cảnh quan thiên nhiên hết sức kỳ thú. Nhìn toàn cảnh thì thấy núi chùa Mổng tựa lưng vào dãy núi Bù Mông hùng Vĩ chạy theo hướng Đông - Tây. Đó là một vùng rộng lớn với hệ sinh thái đa dạng, phong phú với cái tên ban đầu là Mường Vong - một địa danh cổ quen thuộc cũng như bao bản mường khác.

Cũng thật ngạc nhiên nếu chúng ta quan sát những địa hình ở đây được cấu tạo bằng những loại đá các loại có tuổi rất khác nhau lại nằm ở rất gần nhau, có thể nói là ken vào nhau, làm cho phong cảnh trở nên đa dạng và kỳ thú như những bức tranh vẽ phác giàu tưởng tượng nhất. Những dãy đồi đá phiến mềm mại màu vàng đỏ nằm kề liền với những chỏm đá vôi màu xám trắng có vách dựng đứng, những đỉnh núi đá Riolít tím sẫm vươn lên cao như những chiếc sừng khổng lồ phủ cỏ xanh mơn mởn một màu xanh non, những đồi cát kết, sỏi kết trắng bệch bị xâm thực xẻ thành những rát dài, trông lạ lùng vì vừa hỗn độn vừa có trật tự và đẹp.

Núi chùa Mổng nằm trong không gian ấy. Nếu người đi trên con đường Hồ Chí Minh vừa mới được mở ra Bắc vào Nam, nhìn toàn vùng thì núi chùa Mỏng như được lọt vào giữa những dãy núi bao bọc ở phía bắc, phía Tây và phía Đông, điều đó làm cho phong cảnh thay đổi không ngừng và là niềm vui nhiều khi đột ngột đối với người đi đường.

Về thực vật, phần lớn lớp rừng trên các núi đá vôi trong vùng đều bị huỷ hoại. Những cây thân gỗ khẳng khiu còn lại thường phải chật vật lắm mới len được bộ rễ của chúng vào những khe nứt trong đó được tích tụ một ít đất đỏ phong hoá từ đá vôi mà ra; thay thế vào đó là những khóm lau và cây bụi đồng gai lan như trên đất Xương xẩu. Tuy nhiên ở dưới chân núi, một lớp phủ thực vật gồm tre, nứa, xoan...được con người trồng dày đặc vẫn tạo cho chúng ta những cảm giác về màu xanh của thảm thực vật nguyên sinh, mặc dù chúng chủ yếu là rừng tái sinh.

Với một cảnh quan như thế, chúng ta có cảm giác khu vực núi chùa Mỏng như một vùng trung du hơn là vùng núi, vì chúng tương ứng với những dãy đồi đổng ở phía bắc huyện Vĩnh Lộc; và chính cái không gian ấy cũng gợi cho chúng ta một cảm giác nhẹ nhàng ấm áp và người ta có thể chấp nhận nó như là một vùng chuyển tiếp giữa đồng bằng và miền núi cao.

Động chùa Mổng

Khu di tích Động chùa Mổng gồm có 2 động: động trên và động dưới.

Động trên (còn gọi là động 1) là một hang động thông nhau có chiều dài từ cửa phía Bắc đến cửa phía Nam là 42m, lòng động chỗ rộng nhất là 19m. Cửa động phía Bắc rộng 20m, cao 27m; cửa động phía Nam rộng 15m, cao 12m. Ở phía trong động được cấu trúc thành một vòm đá lớn với nhiều nhũ đá mang những hình thù đặc sắc nằm ở vách động, và những nhũ đá này có chung một đặc điểm là ánh lên một màu sắc trắng như dát bạc. Những nhũ đá có các tên gọi theo cách tưởng tượng của nhân dân địa phương như hình con bạch tuộc, ốc núi, hình con dơi, đại bàng xoè cánh, trụ đá chống trời, cấu trúc như một cây rơm khổng lồ...tất cả những cái đó, khiến cho những người yêu thiên nhiên có cảm giác về một cái gì đó thân thiện trong đời sống hàng ngày của họ. Người đi trong hang có cảm giác mát lạnh về mùa hè, ấm áp về mùa đông, con người thấy khoẻ và vui vẻ chẳng khác gì niềm vui của sự khám phá những điều bí ẩn của thiên nhiên. Một điều khá đặc biệt của thiên nhiên là động ở đây đã “Chết ”; ở đó không còn nghe thấy tiếng nước giỏ tí tách từ trên hang xuống, sàn hang bây giờ đã đọng một lớp tàn tích hang động khô ráo và các thạch nhũ đã không còn phủ lớp rêu đẫm nước nhấp nháy trước ánh sáng bó đuốc của người du lịch.

Mặc dù vậy, động trên của chùa Mổng với những nhũ đá của nó vẫn gợi cho chúng ta hình ảnh của một thiên nhiên kỳ thú mà trong lòng nó còn đang ấp ủ những điều bí mật cần khám phá.

Động dưới (còn gọi là động 2), cũng là một hang động thông thiên gồm có hai cửa: cửa phía Bắc (cửa vào) có chiều rộng 7m, chiều cao 9m, cửa phía Đông (cửa ra) có chiều rộng 20m, cao 18m, toàn bộ chiều dài của động khoảng chừng 300m, chỗ rộng nhất cửa hang là 10m.

Những người yêu thiên nhiên đi trong lòng hang động có cảm giác như đi trong giới hạn giữa bóng tối và ánh sáng, lòng hang uốn khúc và để lộ trên vách động những hình thạch nhũ kỳ dị, cảnh quan đó cũng đem đến cho con người cảm giác sự gần gũi chứ không đơn điệu.

Có lẽ điều bất ngờ đối với những ai đến thăm Động chùa Mổng, sau những giờ khám phá những bí ẩn của thiên nhiên trong lòng hang động, đứng trên cửa động trên chúng ta có thể nhìn thấy một chân trời rộng rãi với những bản làng của người Mường dưới chân núi, không khí có vẻ tươi mát và trong sáng, đặc biệt trong những ngày đẹp trời, màu sắc cây cỏ cũng có nhiều cấp trung gian hơn, do đó mà hài hoà hơn.

Hiện vật ở động chùa Mổng.

Hiện vật ở Động chùa Mổng gồm nhiều vỏ ốc, mảnh xương động vật.