Tên di sản : Đình làng Hào Lương
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di sản :
Di tích kiến trúc nghệ thuật
Sô quyết định : Số 166/QĐ – UBND
Giới thiệu
Đình Hào Lương được xây dựng tại trung tâm của làng, nằm trên khu đất cao ráo, cửa đình quay về hướng Đông Nam nhìn về phía sông Chu, sau đình xa xa là dãy núi trùng điệp của vùng núi Ngọc Lặc, bên tả là dãy đồi liên tiếp giáp với Xuân Thiên, bên hữu là Quốc lộ 47 chạy ven chân dãy núi Dầu. Thật là thế đất địa linh:
“... Tả thanh long thế vượng
Hữu bạch hổ tài sinh
Tiền hoàng hà dẫn chí
Hậu huyền vũ phục tình”
Cảnh quan hà kỳ tú từ xưa đến nay vẫn vun đắp cho sự trù phú an bình của vùng đất này, cũng là tô điểm thêm cho sự uy nghiêm tráng lệ của ngôi đình.
Đình gồm kiến trúc 3 gian, 2 vẩy, tường hồi bít đốc. Diện tích xây dựng của đình là 15,3m x 7,58m = 120,075m2 Trên các bờ chảy của nóc hồi được xây dật cấp, các đường kỷ hà chạy trên bờ chảy càng tôn thêm dáng cổ kính của ngôi đình. Mái đình lợp ngói mũi. Hai trụ bát đặt hai đầu hồi vươn lên trên khoảng không gian bao la. Giữa nóc đình đắp nạm hổ phù, hai giải kỷ hà hai bờ nóc hai bên chạy dài từ nạm hổ phù đến hai con kìm bám vào hai trụ bát ở hai đầu hồi, một bên giải kỷ hà đã bị gẫy một số đoạn, cần có biện pháp phục hồi ngay để giữ lại dáng vẻ cổ xưa.
Bốn cột hiên cổ được xây bằng gạch, hai cột giữa có đôi câu đối đắp bằng xi măng:
Phiên âm:
Tự tích hào lưu thắng địa
Nhi Kim lương đống bí tiền công
Tạm dịch:
Từ trước nét hào hoa lưu lại nơi thắng địa
Mà nay bậc lương đống toả sáng công ơn đời trước.
Đình Hào Lương xây dựng theo kiểu dịch quán, không có cửa, hiện nay không còn hậu cung, gần đây ban thờ tiên hiền được treo ở sát tường hậu gian giữa. Chứng cứ là hai cột quân và hai dạ bẩy ở gian giữa còn dấu vết đục để treo bàn thờ, hiện nay bàn thờ được xây bệ để thờ các vị tiên Công. Theo các cụ cao niên trong làng thì xưa kia đình có hậu cung, kiến trúc theo kiểu chữ nhị (=) song song với tiền đường.
Đình Hào Lương có 3 gian, 2 vẩy, được bố trí như sau:
Gian giữa rộng 3,15m
Hai gian bên bằng nhau đều rộng 3m
Hai vẩy giáp hôi hai bên đều rộng 2,9m
Toàn bộ đình có 8 cây cột cái kích thước như nhau, cao 4,29m, đường kính cột 33cm và 8 cây cột quân đều cao 3,2m, đường kính 30cm.
Đình kiến trúc kiểu đăng đối, nên kích thước từ cột cái đến cột quân đều có khoảng cách 1,4m, từ cột quân đến cột hiên trước là 1,1m,
Các vì kèo của đình đều được kết cấu theo thức thượng con so chồng rường, hạ kẻ chuyền. Vì kiến trúc đăng đối nên xà cái đồng thời cũng là câu đầu, xà kiểu kiến trúc này gọi là xà lòng. Trên lưng xà lòng (vì 2 và vì 3) cấu trúc hai trụ tròn vững chãi được đặt trên bát đấu vuông, liên kết với hai trụ là 7 con rường (còn gọi là con so) đỡ chắc chắn bộ hoành tải của mái. Đầu mỗi con rường đều được chạm khắc công phu mô tả hình đầu rồng, nhìn từ dưới nền nhà lên bộ vì như bức tranh quần long vũ hội. Con rường chính giữa được chạm cả hai đầu vừa liên kết hai trụ tròn vừa đỡ hai hoành tải hai bên mái, giữa lưng con rường chính được đặt trụ đấu vuông đỡ thượng lương trên nóc.
Vì 1 và vì 4 thay con rường là cấu trúc bằng ván mê (còn gọi là cốn) dày nhưng chắc chắn. Trên ván mê được chạm khắc hoa văn kỷ hà xen lẫn với lá cúc, trông vui mắt như được nhìn vào tấm vóc cổ, góc ván mê tiếp giáp với cột cái và xà đùi ở vì 1 được chạm khắc bức trang gỗ dân gian cá hoá long, đằng sau có thần kim quy nhìn theo, ở vì 1 và vì 4 được khắc bức trang nghê thường vũ khúc (con nghê đang múa, hai tay dang ra, đuôi cong lên có đôi chim đậu đang hót trên đuôi).
Các đầu kẻ bẩy (vì 1 và vì 3) được chạm khắc mô típ văn hoa lá hoá long; đầu kẻ bẩy (vì 1 và vì 4) chạm khắc mô típ hoa văn long phượng. Các nách xà đùi đầu dư đều được chạm khắc mô típ hoa văn lá cúc.
Liên kết các vì kèo là hai hàng xà dọc và bộ hoành tải gồm 26 chiếc đều bằng gỗ tròn to, có đường kính là 14 cm. Tất cả các hàng xà đều được xoi chạm gờ chỉ tròn rất công phu.
Hai gian vẩy hai bên, các đầu hoành tải và thượng lương đều được gác tường hồi bít đốc.
Nền nhà, hè và sân đình có diện tích rộng 90m2...đều được lát gạch bát.
Bộ khung gỗ kiến trúc tại đình Hào Lương theo luật thức kiến trúc đăng đối giữa các vì với nhau (vì 1 đăng đối vì 4, vì 2 đăng đối vì 3). Kiến trúc đình liên kết với nhau bởi các hệ thống vì kèo, cột cái, cột quân và các hàng và theo luật thức khung kiến trúc gỗ cổ truyền thống có tính mỹ thuật cao, lại rất chắc chắn.
Đình Hào Lương được kiến trúc bằng sự tài hoa của ông cha ta thuở xưa, không những đảm bảo sự bền vững của công trình mà còn được thể hiện bằng những đường nét hoa văn chạm khắc mang tính mỹ thuật cao. Những họa tiết hoa văn được thể hiện có tính mỹ thuật, thể hiện ý tưởng nhận thức xã hội của nghệ nhân, luôn có ước vọng, có tính ý để xã hội vươn lên.
Hoạ tiết hoa văn đầu rồng trên những đầu con rường (ở vì 2 và vì 3), mô tả con rồng cách điệu, nét đục phóng khoáng, không cầu kỳ diêm dúa. Rồng mũi cao, mắt to, hàm răng nanh nhe ra, nhưng vẫn phải tuân theo luật thức đăng đối của kiến trúc, luật Công bằng của xã hội để làm nhiệm vụ đỡ các hoành tải của bộ mái, giống như đỡ trách nhiệm của xã hội.
Hoa văn chạm khắc trên ván mê vì 1 mô tả hoa văn kỷ hà xen lẫn có những lá cây cách điệu. Nét chạm khắc rất phù hợp với lối chữ triện, giữa nét chạm lăn gờ tròn sống trâu, xung quanh bọc gờ chỉ, thể hiện quy luật của xã hội, các triều đại có thể “trên dưới” thăng trầm, nhưng đất nước “cỏ cây” vẫn trường sinh.
Mảng góc chính ván mê được thể hiện con lân đang múa hát, con lân (trung thần, quan cao) đứng trên thảm cỏ (đất nước) đang múa, hai con chim hót đậu trên đuôi, Bức chạm mô tả rất thực, đứng trên thảm cỏ cùng với lần còn có cây, cỏ cây chim hót là hình ảnh biểu thị cho cảnh thái bình thịnh trị. Tôi trung quan cao, thanh liêm thì được hưởng thái bình thịnh trị cùng xã hội, cùng toàn dân.
Hoa văn chạm khắc trên ván mê vì 4 cũng được mô tả hoạ tiết kỷ hà, có cỏ cây nhưng ở trong khuông trong, trên cùng ván mê thể hiện hoa văn rồng ấp. Mảng góc chính ván mê được thể hiện hoạ tiết hoa văn cá vượt vũ môn, có thần kim quy theo dõi. Bức cốn này được thể hiện bằng lối chạm chắc chắn, đăng đối, nghiêm chỉnh, các gờ được soi tròn rộng rãi. Rồng trên cùng được uốn cong, khúc giữa cong cao, rộng như ôm gọn những đề tài bên dưới cá bơi đầu hướng thiện, cổ rùa vươn dài, đầu nhìn ngang xung quanh rùa, cá còn hoa lá rong rêu, Đây là bức tranh toàn cảnh mô tả sự thái bình của thiên hạ thời phong kiến. Trên là vua sáng, dưới là tôi hiền có học thức ,hoà đồng cùng dân chúng, trên dưới có khuôn phép rõ ràng (mô típ hoa văn kỷ hà rộng, hoa lá trong khuôn thường có ở thời Lê).
Hoa văn kẻ bẩy vì 2 và vì 3 được chạm khắc mô típ hoa văn long phượng, rồng cuốn từ cửa hiên cuốn lên, mắt nhìn hướng về con phượng đang múa bên trên (phần giáp nách bảy với cột quân tiền). Nét chạm khắc tỷ mỷ, rõ ràng mô tả cảnh long phụng hạnh phúc.
Hoa văn kẻ bẩy vì 1 và vì 4 mô tả hoạ tiết hoa lá hoá long cách điệu có vân mây xen kẽ nét chạm khoẻ khoắn, đằng tả rõ nét. Thể hiện ý tưởng trời đất sinh ra tất cả, kể cả các vương triều đều phải tuân theo quy luật của vũ trụ.
Bằng kỹ thuật chạm khắc điêu luyện để thể hiện những mảng hoạ tiết hoa văn trang trí mang ý nghĩa triết lý về xã hội, về vũ trụ của những người nghệ nhân xưa trong ngôi đình Hào Lương đã để lại cho cộng đồng cư dân Hào Lương một di sản văn hoá quý giá cho hôm nay và cho cả mai sau.
Hiện vật trong di tích:
Do sự tàn phá của chiến tranh, của sự vô thức của con người, sự khắc nghiệt cảnh mưa gió, gian hậu cung không còn, đồ thờ trong di tích cũng còn lại rất ít. Nhưng với quy mô tráng lệ của đình Hào Lương, với lời kể của các cụ cao niên thì đình Hào Lương xưa kia có rất nhiều đồ thờ quý giá. Hiện tại trong đình còn những đồ thờ sau:
Tam sơn: 01 chiếc (cổ)
Bát hương sứ: 01 chiếc (cổ)
Long ngai: 01 chiếc (cổ)
Ống hương gỗ: 02 chiếc (cổ)
Thần vị: 03 chiếc (cổ)
Thần vị 2 chiếc có chữ, một chiếc không có chữ. Thần vị có kích thước tương đương nhau, chiều cao 78cm, chiều ngang 28cm, đều được sơn son thiếp vàng, chạm khắc theo lối cổ.
Chân nến: 02 chiếc (cổ)
Mâm bồng: 01 chiếc (cổ)
Bình hoa gỗ: 02 chiếc (cổ)
Bình hoa sứ: 02 bình (mới)
Bát hương đá: 03 bát (cổ)
Đài gỗ: 02 chiếc (cổ)
Giá chiêng: 01 cái (mới)
Chiêng đồng: 01 (cổ)
Tổng cộng đình Hào Lương còn 22 hiện vật. Trong đó có 22 hiện vật là cổ vật, cần có chế độ để bảo vệ.