Tên di sản : Đình Vân Đội (Mường Đòn)
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 3024/QĐ-UBND
Giới thiệu
Đền – Đình làng Vân Đội được xây dựng trên một gò đồi đất cao, mặt chính hướng Nam, thuộc thửa đất số 85, với khuôn viên di tích gồm 1000m2, có chiều dài 40m, chiều rộng 25m. Bao gồm hai ngôi, ngôi chính tẩm 3 gian, ngôi tiền đường 5 gian, phía trước có sân lát gạch dài, rộng phục vụ chơi giải trí.
Ngoài khu trung tâm còn 2 ngôi đền ở nơi: Một ngôi ở phía Tây Bắc – thờ ông gọi là đền ông, một ngôi ở phía Tây Nam, thờ Bà gọi là Đền Bà.
Ngôi Đền – Đình chính: thuộc thửa đất số 85 với diện tích 1000m2.
Phía Đông giáp thửa đất số 79.
Phía Tây giáp đường giao thông (đường kinh tế) mới từ huyện Thạch Thành đi Nông trường 26 tháng 2.
Phía Nam giáp thửa đất số 84 là khu dân cư.
Phía Bắc giáp phần gò đồi thuộc thửa đất số 85.
Đình – Đền xây dựng từ lâu đời trên sườn phía Nam của đồi. Phía trước là một cánh đồng tiếp đến là sông Bưởi. Ngày nay, phía trước là khu dân cư, giữa đồng có đường kinh tế mới. Phía sau (Bắc) dựa vào núi đồi tạo thế vững chắc. Bên tả có dãy núi đá vôi, phía hữu có dòng suối uốn lượn (nay là sông Bưởi), các cụ gọi là thế tay ngai “tiền án, hậu chẫm, tả thanh long hữu bạch hổ”. Tạo nên một thế phong thủy hài hòa.
Cấu trúc di tích: Khu trung tâm tạo thế hài hòa, gồm 2 ngôi:
Ngôi chính tẩm: “Thượng điện” ba gian.
Là nơi thâm nghiêm thờ tự hai vị thần, hai vị Thành hoàng của Mường – của làng – của Bang Đạo, gian giữa thờ hai vị gồm Long ngai, giao ỷ thần vị, bình hương, ống hương, ống hoa, chúc bản dán chúc văn. Hòm đựng sắc, các văn bản Hán Nôm,…Bàn thờ gồm 1 sập hương án cao ở chính giữa, sơn son thiếp vàng, sập hương án giữa có bình hương Hội đồng.
Phía trước hai bên có hai giá gỗ nằm hai bộ bát biển thờ gồm: Hai đại đạo, kiếm, giáo, mác, chùy, phủ việt, xà mẫu.
Hai gian bên có đôi ngựa: 1 ngựa bạch (trắng là của ông Vũ Duy Dương – tức Bạch Mã Linh Lang); ngựa hồng (của bà Vũ Thị Cao tức nàng Thổ Mường).
Đình Thượng – thượng điện kiến trúc gỗ đơn giản có bức Đại Tự chạm trổ cầu kì. Đặc biệt, đồ thờ có sập Hương án chạm trổ tinh vi theo kiểu chạm trổ kiến trúc thời Lê thế kỉ XVII. Long ngai giao ỷ cổ, có 2 bình gỗ chạm trổ hoa văn tinh vi, đường nét uyển chuyển.
Ngôi Trung Đình – hay Tiền Đường:
Gồm 1 ngôi nhà 5 gian hai vì hẹp, kiến trúc gỗ theo kiểu 4 mái, là 1 ngôi đình trống 4 mặt.
Cấu trúc: Vì theo kiểu chồng giường kẻ bẩy, 4 mặt. Gồm 4 hàng cột: Hai cột cái, hai cột quân, không có cột hiên.
Xà: Mỗi cột có 2 hàng: thượng, hạ (trên, dưới). Giữa kẽ trung và bầy (giữa cột cái và cột quân) có trên kẽ, dưới con ngang để giằng hai cột cho vững chắc. Hai vì hồi có chạm hổ phù bằng gỗ, hoa văn trau chuốt, đường nét uyển chuyển. Toàn bệ kẻ, bầy đầu chạm trổ hình hoa, lá, cây, chim thú theo kiểu “tứ quý, tứ linh” cân đối, đối xứng nhau.
Cấu trúc mặt bằng ngôi Trung Đình:
Toàn bộ ngôi đình dài 18,2m, rộng 7,15m.
Gian thứ nhất dài 3,10m; gian thứ hai dài 3,3m; gian thứ ba (gian giữa) dài 3,40m; gian thứ tư dài 3,3m; gian thứ năm dài 3,10m; hai hồi có bẩy rộng 1m. Chiều ngang lòng nhà (cột cái đến cột cái) rộng 2,95m; cột cái đến cột quân rộng 1,45m; bẩy rộng 1,20m.
Cột cái cao 5,20m; chu vi cột 0,95m (đường kính 1,31cm); cột quân cao 3,50m; chu vi cột 0,77m (đường kính hơn 25cm). Đặc biệt ngôi Đình có bức cửa võng chạm gỗ điêu khắc tinh vi, cấu trúc bức chạm là hình tứ linh có đôi rồng chầu đường nét uyển chuyển bay bổng, dáng điệu khỏe mạnh như đang bay ngoạm lấy mặt nhật nguyệt. Phía dưới là bức đại tự gỗ cũng chạm trổ tinh xảo.
Tóm lại: Di tích Đình Vân Đội (Mường Đòn) là di tích kiến trúc gỗ có giá trị nghệ thuật ở xứ Mường còn tồn tại đến nay. Ở di tích còn lưu giữ nhiều văn bản Hán Nôm cũng như các đồ thờ có giá trị lịch sử, nghệ thuật thời đại.