Tên di sản : Đình Trung Hậu (Đình Đồng Cổ)
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 3283/QĐ-CT
Giới thiệu
Đình Trung Hậu dựng theo hướng Đông - Nam trên một khu đất rộng, có ký hiệu trên bản đồ xã Hoằng Trung với diện tích là 4.411m2 gồm thửa số 464 và thửa số 465, cách ga Nghĩa Trang khoảng 300m về phía Đông Nam. Phía trước đình nhìn ra sông Trà Giang và qua vài chục nóc nhà giáp với Quốc lộ 1A và đường sắt Bắc - Nam. Phía sau đình là dãy Sơn Trang thuộc địa phận xã Hoằng Xuân. Phía bắc là sông nhà Lê, qua một cánh đồng rộng là vùng đất của Triệu Lộc. Nhìn xa hơn chút nữạ về phía làng Trinh Hà, ở phía Bắc có núi Đản (xã Triệu Lộc - Hậu Lộc) cùng với núi Trung Hoà (Hoằng Trinh) và dòng sông Tây Hà uốn lượn, khu vực này xưa kia đã từng là căn cứ của Triệu Quang Phục.
Với thế núi, hình sông như vậy, Đình Trung Hậu ở vào vị trí có một cảnh quan hùng vĩ. Giờ đây địa thế này vẫn dành cho ngôi đình một vị trí trang nghiêm giữa cảnh quan của một làng quê sầm uất và thuận lợi.
Về không gian, di tích được cấu trúc liên hoàn gồm Ao - sân – đình. Một ao đình có diện tích 2.678m2 được sử dụng vào việc nuôi thả cá phục vụ cho những ngày lễ tết của đình trong năm.
Liền kề với ao là sân đình có diện tích sử dụng 1520m2. Xung quanh sân được xây tường bao thấp. Phía trong tường bao đi vào cổng đình là một bức bình phong lớn, ở giữa được đắp trang trí hình chữ thọ. Mặt nền sân được đổ bê tông láng xi măng.
Đình:
Được khởi công trùng tu ngày 4 tháng 3 năm 2003, khánh thành 11/6/2003 (âm lịch) bằng nguồn công đức của nhân dân địa phương với tổng kinh phí là 318 triệu đồng.
Kiến trúc của đình theo kiểu chữ (J) còn gọi là chuôi vồ gồm Tiền đường và Hậu cung.
Nhà Tiền đường:
Có diện tích sử dụng 198m2 (dài 18m x rộng 11m) gồm 5 gian 4 vì, được kết cấu theo kiểu “chồng rường kẻ bẩy”. Bộ khung gỗ của vì kèo được làm bằng gỗ xoan vững chắc, bề thế với những mảng chạm khắc nghệ thuật đẹp đẽ, tinh xảo. Tổng quát phần khung nhà gồm có 8 cột lớn, 16 cột quân, phía trên gồm có 6 xà và phía dưới 4 xà, 16 hoành sát mái. Bộ vì nóc được kết cấu theo kiểu chồng rường. Mỗi vì nóc như vậy tính từ đầu cột lớn về phía trên gồm có 3 con rường liên tiếp chồng lên nhau. Các con rường này được ngăn cách với nhau bằng các đấu nhỏ vuông và dẹt. Tại mỗi đầu các con rường được đặt các bệ đỡ các hoành tải. Rường được chạm trổ hình lá cúc cách điệu. Ở tất cả 4 vì từ dưới xà ngang lên đến đầu cột cái được gắn thêm các mảng chạm khắc hoa văn hình cây cỏ (mai, trúc, cúc) và thú vật (long, ly, quy, phượng). Bộ khung gỗ của một vì bao gồm hai cột lớn. Từ trên đỉnh của cột này được đục mộng, phía dưới cùng là họng cột để hai xà dọc chui đầu vào. Trên đầu các xà dọc là quá giang được nằm trên các đầu dư chạm rồng (chạm bong) được cắt mộng chui vào họng cột. Đình trên cùng đầu cột là các hoành tải liền sát mát. Ở phía trên quá giang là hai đấu trụ được nằm ở giữa. Trên hai đấu trụ là câu đầu được tỳ lực trên hai đấu trụ. Và trên câu đầu là một đấu vuông dẹt, to nằm giữa đỡ con rường to và dài nhất. Con rường này làm nhiệm vụ đỡ thượng lương ở giữa mái và hai hoành tải hai bên mái. Kết cấu bộ khung gỗ này ta thường thấy trong các công trình đình, chùa thế kỷ XVII, XVIII ở Việt Nam. Về cơ bản kết cấu kiến trúc của 4 vì kèo này cơ bản giống nhau về kiểu liên kết. Để tạo thành góc cong và mái diêm của ngôi nhà, ở đây còn có 4 vì kèo góc. Vì kèo góc này được bắt đầu bằng một kèo góc ăn mộng vào đầu đấu trụ (của xà ngang) chạy thẳng xuống cột góc của ngôi nhà. Với kèo góc này ở 2 góc mái đã tạo nên một mái diêm với các hoành tải được rải đều từ trên xuống đến sát tường vỉ. Phần ngoại thất của công trình là một toà nhà mái cong với các đầu đao trang trí bằng hình lá ba chẽ (còn gọi là lá ngô đồng...). Mái lớp ngói mũi, bờ dải được gắn gạch hoa chanh rỗng chạy khắp 4 mặt. Bồ nóc được đắp hình lưỡng long chầu nguyệt, đấu trụ ở hai đầu mái được gắn 2 con kìm.
Phía trước mở 3 cửa ra vào (cửa giữa to, hai cửa nhỏ 2 bên). Cánh cửa được làm theo kiểu bức bàn.
Ở bậc tam cấp lên xuống, hai bên được đắp 2 còn rường ở tư thế nằm thầu.
Hậu cung:
Là một ngôi nhà được cấu trúc 2 vì với một hàng chân cột sát tường đốc phía sau. Kiến trúc vì kèo đơn giản, không có gì đặc biệt.
Tóm lai: Đình Trung Hậu tuy là một công trình mới được trùng tu, nhưng đồ án thiết kế ở đây đã thể hiện được những yếu tố cơ bản về một phong cách kiến trúc thời xưa. Nhìn toàn bộ không gian kiến trúc và trang trí của ngôi đình hiện tại, đình Trung Hậu có thể được xem là một trong những ngôi đình trùng tu và loại đẹp nhất tỉnh Thanh hiện nay.
Hiện vật trong di tích:
Đình Trung Hậu là một công trình mới được trùng tu, vì vậy hiện vật trong di tích hầu hết là loại mới, được bài trí như sau:
Ở nhà Hậu Cung: Ngai thờ và bài vị Đồng Cổ Sơn thần; 01 Lư hương (đồng); 02 Cây nến nhỏ (đồng); 01 Bát hương (đồng); 01 Đại tự (gỗ) “Đồng Cổ Sơn thần”; 01 Hộp đựng sắc phong (Cổ); 02 Biển thờ “Thượng đẳng” “Thượng thượng đẳng thần”; 04 Đài gỗ; 02 Cây nến gỗ; 02 Lục bình gốm (loại mới); 02 chậu hoa.
Ở nhà Tiền Đường: Bàn thờ hội đồng; 04 ngai thờ gồm; lễ Quận Công; Nguyễn tướng công; Đoàn Thượng Đại Vương; Nam Khê Đại Vương; Đông Khê Đại Vương; 01 Ngai thờ mũ và quần áo quan; 01 Lư hương đồng; 02 Cây nến đồng; 02 Lục bình gốm (loại to, cao 1,1m); 02 Lục bình gốm (loại nhỏ); 01 Bộ chấp kích; 02 Bộ bát biểu; 02 Hạc thờ (gỗ); 02 Tán vàng; 01 Đôi câu đối (gỗ); 01 Kiệu thờ; 01 Quạt vải; 01 Bức y môn (bằng vải nỉ); 02 Giá treo trống; 01 Giá chiêng; 01 Khay mịch; 01 Bát hương đồng; 01 Bát hương gốm cổ (màu da lương thời Lê).
Ngoài ra, ở ngoài sân đình còn có 1 bia đá nhưng chữ đã mờ.