Tên di sản : Cụm bia ký-Đình Thượng Thọ

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di sản : Di tích kiến trúc nghệ thuật

Sô quyết định : số 408/QĐ-UBND

Giới thiệu

Đình Thượng Thọ và nhóm bia ký đình là di tích lịch sử văn hoá thờ thần Thành Hoàng làng thế kỷ thứ XVII. Đình và nhóm bia ký đình là công trình kiến trúc nghệ thuật có giá trị từ thế kỷ XVII còn lưu giữ khá nguyên vẹn.

Đình là ngôi nhà kiến trúc 5 gian hai chái. Đình toạ hướng Nam, nằm trung tâm xã Đông Phố (nay là xã Đông Hoà, huyện Đông Sơn). Phù hộ dân sinh thiên địa trường từ nghiêm miếu mạo.

Nghĩa là: Giúp đỡ cuộc sống dân sinh, công anh vẫn mãi truyền trong trời đất một lòng tu bổ miếu mạo nghiêm trang.

Đình và nhóm bia ký thuộc thửa đất số 85, diện tích 2369m2.

Phía Đông giáp thửa đất số 84/1326 (T).

Phía Nam giáp thửa đất số 86/5898 (khu vực ao đình).

Phía Tây giáp thửa đất số 51/1990 (Hội trường UBND xã) và thửa đất số 52/2240 (khu vực tượng đài liệt sĩ).

Phía Bắc giáp thửa đất số: 57/4898 (nước mạ).

(Theo bản đồ điạ chính xã vẽ duyệt ngày 25/6/1991 tờ số IV)

Phía Tây - Nam trước sân đình có một bai đá cổ, niên hiệu Đức Long thứ bảy (năm 1635), bia ca ngợi cảnh đẹp làng xã và ghi việc cung tiến ruộng, ao, vườn để thờ tự.

Phía trước sân ở phía Đông có một bia đá cổ niên hiệu Đức Long năm thứ bảy (năm 1635). Mặt trước bia hướng tây đề: "Tu tập uy linh miếu bi ký". Bia ghi tả cảnh đẹp của đình và việc góp tiền của xây dựng đình thờ. Phía trước góc Đông - Nam sân đình có bia "Thần thần thần" (Đồng Pho xã bia ký), bia dựng niên hiệu Tự Đức năm thứ ba mươi tư (năm 1882). Bia ca ngợi cảnh đẹp đình và làng quê và ghi công đức góp tiền của tu tạo đình làng xã.

Khảo tả mặt bằng Đình, đình 5 gian dài: 19,70m, rộng: 9,0m. Diện tích xây dựng: 177,03m2. Sân đình lát gạch: 50m, rộng 40m, diện tích là 2.000m2 phân bố cột ở mặt bằng: Cột cái đến cột cái 2,75m. Cột cái đến cột quân là 1,30m, cột quân đến hiên sau: 1,2m, cột đến hết lường hậu: 0,66m, cột hiên đến hết hè trước là: 0,60, phân khoảng gian; Gian thứ nhất rộng 2,83m, gian thứ hai rộng 2,90m, gian thứ ba (gian giữa) rộng 3,64m, gian thứ tư và gian thứ năm rộng 3m, hai hồi mỗi bên rộng 0,60 - 0,65m tiết diện và độ cao của cột và các cấu kiện .

Cột cái cao: 4,40 m, đường kính: 0,32m.

Cột quân cao: 3,5m, đường kính: 0,30m.

Cột hiên bằng đá vuông cao: 2,46m x 22 x 22.

Tảng cột cái: 0,55 x 0,55; cột quân: 0,52 x 0,52m.

Tảng hiên cao 0,50m; vuông 0,30 x 0,30 hình cổ bông.

Xà cái (xà đại) có tiết diện 0,25 x 0,24m.

Xà con (xà cột quân) tiết diện 0,24 x 0,20m.

Xà thượng cột cái và cột quân: 0,20 x 0,20m.

Câu đầu, nách quá giang có tiết diện: 0,30 x 0,30.

Câu đầu dài 3,3m, qua giang dài: 4,90m.

Hoành vuông tích diện: 0,14 x 0,12 m gồm 30 dòng.

Thương lương tiết diện 0,20 x 0,18m.

Kẻ trung, kẻ hạ có tiết diện 0,35 x 0,30m.

Đình gồm 5 gian 6 vì, 4 vì giống nhau là vì 1, vì 2 , vì 5 và vì 6, có đủ cột cái. Hai vì giữa là vì 3 và vì 4 trốn cột cái trước.

Hoạ tiết chạm khắc trang trí trên vì kẻ chuyền phía trước: Vì 1 đối xửng vì 6 mặt A, vì 2 đối xứng với vì 1, mặt B vì 5 đối xưng với vì 6; Chạm rồng ẩn hiện trên thân kẻ, đến mặt sau cột quan có đầu rồng nho ra. Chầu đối dựa nhau. Nách kẻ hạ có chạm đầu rồng kẻ trung trước và kẻ sau chỉ chạm gở chỉ, hoa lá, các vì mặt B vì, mặt A vì 3; mặt B vì 4, mặt A vì 5 chạm trổ ở đuôi kẻ hình Mã hoá long thế đang bay lên, thân kẻ từ đầu cột hiên đến ngoài cột quân chạm trổ hình rồng uốn lượng trong mây, đầu nhô ra như muốn chào vườn nhau. Nạch các kẻ đều chạm đầu rồng nổi nhô ra ngoài. Mặt B kẻ vì và mặt A kẻ vì đối diện tuyệt đối.

Đấu nóc các vì: Vì 1 đối xưng với vì 6 chạm mặt hổ phù, nóc các vì 2, vì 5 có hai rồng quyện vào nhau rồi đấu nhô về phía trước. Nóc vì mặt B, nóc vì mặt A có hai rồng uốn lượn từ phía trước vòng nóc lượng xuống gần đầu cột cái nhô đầu ra chầu nhau hướng vào giữa nhà.

Bức chạm gian giữa là 2 rồng chầu mặt trời, nét chạm sâu lượng trôn, chạm bong, đặc biệt có giá trị nghệ thuật thế kỷ XVII.

Toàn bộ công trình về chạm khắc là một bức hoành trong tuyệt tác về mảng đối mảng, đối xứng đặc biệt có giá trị. Hệ thống cột đá 12 cột hiện, 12 cột quân, 10 cột cái bằng gỗ lún hệ thống, xà hoành, rui mè lim, phần mái còn hiện rõ vết rồng chầu trên nóc, mái lợp ngói vầy mùi hài. Do mưa lũ bị hỏng đã thay thế một phần ngói máy. Hệ thống cửu cấp trước làm bằng đá lăn giai xếp 9 bậc suốt 5 gian.

Khảo tả phân bia đá: Nhóm bia gồm 3 tấn: 2 tấm có niên đại Lê Trung Hưng đầu thế kỷ thứ XVII, 1 tấm có niên đại Tự Đức.

Tấm bia thứ nhất:

Mặt trước đề "Tu tập uy linh miếu bia ký", mặt sau đề: "Nhất biển cúng đền thủ địa". Bia cao 2,20m, rộng 1,34m, dày 0,30m.

Tóm tắt nội dung: Mặt trước ca ngợi cảnh đẹp của xã Đồng Pho (xã Đông Hoà) và nói lên công lao của Thọ Quận Công Nguyễn Đăng Khoa đã có công giúp nước, giúp dân như bỏ tiền của tu bổ các công trình thờ tự như đình, chùa, nghè, miếu, chợ. Mặt sau bia ghi lại việc cung tiến đền thổ địa.

Trán bia trang trí lưỡng long chầu nhật, hoa văn chạm nổi nét hình tròn. Hai riềm bia chạm phượng hoa lá cúc sen chim công chim trĩ. Đáy bia chạm hai ngựa chầu nhau chen lẫn hoa lá. Mặt sau trán bia cũng chạm hình lưỡng long chầu nguyệt, hai riềm bia cũng chạm phượng hoa lá cúc sen chim công chim trĩ. Đáy bia cũng chạm hai ngựa chầu nhau chen lẫn hoa lá. Bia có niên đại niên hiệu Đức Long thứ 7 (1635) vào một ngày cuối mùa Đông.

Bia thứ hai:

Bia cao 1,95m, rộng 1,25m, dày 0,32m, mặt trước đề "Vạn phúc tự bia ký", mặt sau đề "Cung Huệ điền thổ địa". Hai mặt bên trang trí chạm trổ hai rồng kéo rọc suốt mặt bên bia. Trán bia trang trí lưỡng long chầu nhật cả 2 mặt, riềm bia trang trí chim phượng hoa sen, hoa cúc dây chen lẫn chim công, chim trĩ,.. Đáy bia cũng trang trí hai ngựa chầu chen lẫn hoa cúc, hoa sen.

Hai tấm bia niên hiệu Đức Long thứ 7 năm 1635 là một trong những tấm bia có giá trị về nội dung, đồng thời có giá trị về kiến trúc nghệ thuật chạm khắc đá đầu thế kỷ thứ XVII đã giúp ta hiểu một phần về kiến trúc nghiệp thuật chạm khắc đá, mặt khác nội dung đã phản ánh nên sự trọng vọng của Nho giáo, phối hợp với Phật giáo đã xây dựng những công trình kiến trúc nghệ thuật độc đáo còn lưu giữ tới ngày nay.