Tên di sản : Đình Phú Thọ (Đình Phi Lai)
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 4109/QĐ – UBND
Giới thiệu
Đình Phú Thọ được xây dựng trên một thân đất cao hơn một mét so với mặt ruộng. Đình lấy thế núi để dựa lưng, mặt nhìn ra hướng đông nam. Trước sân đình là ao đình, rồi đến đường liên xã, phía bên đường là cả cánh đồng chiêm trũng rộng dài. Riêng con đường liên xã, liên huyện trước năm 1945 tuy là đường đất, nhưng là đường chính đi Ba Đình (Nga Sơn). Giờ đây, đường đã được đổ nhựa và rộng rãi hơn. Từ đường nhìn vào thấy rõ đình hiện ra sừng sững.
Về quy mô cấu trúc:
Di tích lịch sử văn hoá đình Phú Thọ nằm trên một khu đất bằng phẳng, quay về hướng đông nam. Tổng thể ngôi đình được bố trí hài hoà. Phía ngoài là cổng đình, phía trong cổng là sân, chạy dài theo chiều ngang của ngôi đình. Sân đình có diện tích chiều dài 22,5m, rộng 15m, qua sân là đình có diện tích chiều dài 13m, chiều rộng 7,1m. Như vậy, đây là một di tích được bố trí cấu trúc với quy mô hài hoà giữa không gian và kết cấu của ngôi đình.
Nói chung, về quy mô của đình Phú Thọ so với các ngôi đình khác còn lại ở huyện Hà Trung thì nhỏ bé và khiêm tốn hơn nhiều. Tuy nhiên, sau 23 năm ngày thực dân Pháp triệt hạ, đốt phá cả làng xóm, dân làng dẫu có nhiều khó khăn nhưng vẫn quyết tâm dựng lại đình Phú Thọ. Điều đó thật ý nghĩa và cảm động vô cùng.
Về kiến trúc:
Đình Phú Thọ gồm 3 gian 2 chái, bít đốc, có hậu cung kiểu chuôi vồ. Tất cả có 4 vì gỗ (hầu hết là lim).
Hai vì đầu làm theo kiểu chồng rường, giá chiêng.
Hai vì giữa là giá chiêng, kẻ chuyền.
Tất cả 4 vì hiên đều cấu trúc chồng rường, ăn mộng vào cột cái và đầu ngoài xà hiên được đỡ bằng cột đá.
Mỗi vì gỗ có 4 cột, 2 cột cái và 2 cột quân. Cột hiên chỉ có nhiệm vụ đỡ tàu mái xà hiên cho vững vàng chứ không liên quan đến bộ vì.
Thềm hè là bậc tam cấp bó bằng gạch chỉ dựng nghiêng. Đốc nhà dật cấp chứng tỏ trước đây là 2 lớp mái.
Về số đo diện tích cụ thể:
Diện tích tích là chiều dài 13m x chiều rộng 7,1m = 92,3m2. Diện tích sân là dài 22,5m x rộng 15m = 337,5m2. Các bước gian là hai gian bên mỗi gian rộng 3,1m, gian giữa rộng 3,3m, hai chái sát tường mỗi chai rộng 1,7m.
Toàn bộ 4 vì kèo gồm 16 cột. Cột cái có chu vi 1,08m, cột quân có chu vi 0,92m. Chiều cao thượng lương xuống nền nhà là 4,8m, cột cái cao 4m, cột quân cao 3,2m, cột hiên cao 2,1m.
Về nghệ thuật trang trí:
Đình Phú Thọ được các nghệ nhân xưa làm theo thức truyền thống phổ biến ở thời Nguyễn, đơn giản và không cầu kì. Hai vì gỗ hai gian hồi, chúng ta thấy các con rường có được chạm kiểu đầu rồng, còn lại tất cả các cấu kiện gỗ khác ở cả bốn vì chỉ được soi chỉ và không có chạm khắc gì. Theo các cụ trong làng thì 4 ô trống ở 4 vì hiên trước kia đều có các bức chạm gỗ hai mặt rất sinh động, hiện nay không còn nữa.
Cấu trúc ngôi đình cũng như một nhà gỗ truyền thống thường gặp ở nông thôn đồng bằng xứ Thanh và đồng bằng Bắc Bộ.
Sở dĩ ngôi đình này không cầu kì và mĩ thuật như những ngôi đình khác, có nhẽ là do sự khó khăn sau lần chiến tranh tàn phá, triệt hạ làng Phú Thọ để trả thù nghĩa quân đã tham gia chống Pháp ở Ba Đình.
Dẫu sao thì ngôi đình giản dị này vẫn là trung tâm văn hoá của cả làng Phú Thọ. Mặc dù trải qua 98 năm đầy biến cố thăng trầm, ngôi đình vẫn là một tài sản vô giá của địa phương cần được bảo vệ để phát huy tác dụng di tích. Hiện tại, đình được sử dụng để làm trụ sở của làng văn hoá. Nếu được công nhận, ngôi đình sẽ được trùng tu, tôn tạo giống diện mạo xưa.