Tên di sản : Đình Mậu Yên
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di sản :
Di tích kiến trúc nghệ thuật
Sô quyết định : Số 255/QĐ-UBND
Giới thiệu
Đình Mậu Yên nằm ở trung tâm xã Phi Lai quay mặt về hướng Nam. Ở đây rất thuận lợi về giao thông thủy bộ. Do cảnh quan là một vùng chiêm trũng với nhiều đồi núi vì thế nó đã là vùng hậu phương trực tiếp của chiến khu Ba Đình nổi tiếng trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp. Giờ đây, vị trí này vẫn còn nhiều mặt thuận lợi. Về phía Bắc của ngôi đình làng là làng Vân Cồ - nơi có di tích Đình - Nghè Vân Cô là một công trình nghệ thuật kiến trúc thế kỉ XVII. Liền kề với nó về phía Đông là Ngọc Chuế (xã Hà Châu) vùng đất của thế kỉ X gắn liền với sự tích người mưu sĩ lỗi lạc là tướng công Trình Minh. Phía Tây là làng Phú Thọ (Phi Lai) và làng Kênh, có tên chữ là Nhan Thạch nổi tiếng với đình làng Kênh và đình Phi Lai là những công trình kiến trúc gỗ nghệ thuật đẹp của thời Nguyễn. Xung quanh đình Mậu Yên là những xóm làng trồng lúa nước từ lâu đời. Cảnh quan đó đã tạo nên cho Mậu Yên là một vùng quê trù phú và hùng vĩ.
Về quy mô cấu trúc:
Không gian mặt bằng của Đình được bố cục theo kiểu chữ Đinh (J) tức bao gồm nhà tiền đường và hậu cung. Nhà hậu cung đã bị phá bỏ hoàn toàn chỉ còn lại phần nền móng. Nhà tiền đường bao gồm 5 gian 2 chái với diện tích sử dụng là 220m2. Liền kề với sân đình là giếng đình hình chữ nhật có diện tích 450m2. Tiếp giáp với giếng đình là ao đình, nhưng đã bị lấp cạn trở thành nơi canh tác lúa và rau màu của nhân dân địa phương.
Về nghệ thuật kiến trúc:
Mặt bằng kiến trúc Đình Mậu Yên được cấu tạo gồm 7 gian với tổng số 30 cột, được bố trí thành 4 hàng chân cột, 12 cột lớn và 12 cột quân. Ngoài ra còn có 6 cột hiên bằng đá, thân cột đặt trên chân tảng hình vuông. Hiện tại những cột đá này đã bị dỡ xuống xếp ở hiên đình và được thay thế bằng những cột trụ gạch. Ở mai hiên sau, để đỡ các đầu kẻ bẩy là các tường đốc và cột trụ vuông được xây bằng gạch.
Kiến trúc đình gồm 2 mái: mái trước và mai sau. Trên bờ nóc bờ dài được trang trí những gờ chỉ làm cho ngôi đình có dáng mềm mại. Mái được lớp ngói mũi hài, ở hài bên đầu tường vỉ được đắp hình hổ phù nổi, chiếm gần hết diện tích bức tường vỉ. Các con kìm trên bờ nóc, rồng chầu mặt nguyệt đã bị hư hỏng.
Về bố cục kiến trúc bên trong: Kết cấu vì kèo chính gồm 6 vì giống nhau hoàn toàn về liên kết, chủ yếu là sự biến thể của hệ thống chồng rường.
Nhìn chung trên 1 vì, kết cấu kiến trúc tuân theo một quy luật đăng đối. Tuy nhiên, trong một mức độ nào đó, những đấu trụ này còn chứa đựng một sự khỏe khoắn chắc chắn để phối hợp với những yếu tố khác như quá giang, câu đầu, kẻ bẩy, tạo nên sự bề thế của không gian kiến trúc ngôi đình.
Như vậy, trong tổng số 7 gian với 6 vì kèo gỗ, cấu tạo của các vì kèo này cơ bản giống nhau về kiểu liên kết.
Tóm lại, với quy mô và nghệ thuật kiến trúc còn lại ở ngôi đình, cho dù Đình Mậu Yên không có những mảng chạm khắc mang tính nghệ thuật cao, nhưng với kỹ thuật tạo dáng cùng với biến thể của lối “Chồng rường, kẻ bẩy” và quy mô kiến trúc bề thế, đình Mậu Yên được xem như một công trình kiến trúc tiêu biểu về một kiểu thức kiến trúc của thời Nguyễn ở Thanh Hóa. Mặc dù chưa có bề dày về thời gian so với những công trình nghệ thuật kiến trúc khác, song nó lại là nơi chứng kiến nhiều sự kiện trọng đại của Đảng bộ và nhân dân Hà Trung nói chung và Hà Lai nói riêng. Vì vậy, ngôi đình Mậu Yên là một di tích có giá trị lớn.
Hiện vật trong di tích:
Đình Mậu Yên là một di tích có quy mô lớn, giá trị kiến trúc tiêu biểu. Các nguồn tài liệu cùng với những lời kể của già làng có nói nhiều đến những hiện vật quý giá của di tích này, nhưng do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan nên những hiện vật này bị thất lạc và mất mát gần hết. Số còn lại được lưu giữ trong nhân dân, địa phương cần có kế hoạch sưu tầm những hiện vật đó. Đây cũng là một hạn chế trong việc đánh giá những giá trị về lịch sử và nghệ thuật của di tích.