Tên di sản : Đình Lam Vỹ
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 4139/QĐ-UBND
Giới thiệu
Di tích đình Lam Vỹ được xây dựng trên một khu đất cao ở phía trước rìa làng. Xưa kia, khu đất này rất rộng, cây cối um tùm. Đình ngoảnh mặt về phía Nam, phía tả, hữu và đằng sau làng là những ngọn núi Sót mọc lên ở vùng châu thổ sông Chu tạo thêm cảnh sắc cho làng cho xóm, phía trước đình là dòng sông Chu trong xanh hiền hoà với dải cát và bãi mầu xanh tốt. Lúc chưa có đê đi qua cắt mặt tiền của đình thì khu di tích này có thể nói là một cảnh quan thơ mộng.
Khu đình Lam Vỹ có một quy mô khá bề thế, trước hoà bình lập lại (1954), khu đình gồm 3 gian Chính tẩm (hậu cung) rất độc đáo mà nhân dân gọi là Đền thờ vị Thành Hoàng. Cách một cái sân vừa trồng cây cảnh là đền 5 gian tiền đường (mà dân gọi là đình). Sau đình rất rộng ở phía trước hai bên sân đình là hai dãy vũ hình chữ nôm. Ngoài ra, ở phía ngoài cũng là bức bình phong và cổng nghinh môn.
Khi đê sông Chu nắn lại thì toàn bộ phần tam quan, bình phong, dải vũ và sân đền bị tháo bỏ. Cho nên đình Lam Vỹ hiện tại ở sát gần con đê, không gian cảnh quan không còn nguyên vẹn như trước. Sau đình bây giờ chỉ còn rộng 7,5m là sát đến chân đê.
Rất may là qua biết bao biến động thời gian, lịch sử, chiến tranh, mặc dù không còn nguyên vẹn quy mô cũ, nhưng hoàn toàn bộ 5 giao đình (tiển đường) vẫn còn nguyên giá trị vốn có. Sau cải cách ruộng đất, 3 gian chính tẩm đã bị tháo dỡ.
Bị ngủ lại vài chục năm để Hợp tác xã mua bán sử dụng, mãi tới những năm gần đây, được sự cho phép của các cấp chính quyền và các ngành chức năng, đình Lam Vỹ lại được sống lại trong tình cảm trân trọng của mọi tầng lớp nhân dân. Hương khói thờ vị Thần làng có công với làng nước lại ghi ngút toả ngày đêm. Cán bộ, nhân dân và những đồng đội, chiến sĩ gắn bó với di tích trong thời kỳ cách mạng, kháng chiến đã đến đây để ôn lại những kỷ niệm đẹp và xem đây là lưu niệm truyền thống đầy ý nghĩa cần được gìn giữ, tôn tạo và phát huy mãi.
Đình Lam Vỹ (gồm 5 gian) có chiều dài 15,10m, rộng 7,45m, toàn bộ cột gồm 12 cột đá hình vuông và 24 cột gỗ hình tròn. Cột con có chiều kích thước 0,23m x 0,22m, còn cột tròn thì chỉ có chu vi 1,10m hoặc 1,05m. Nói chung, toàn bộ hệ thống cột cũ vẫn còn nguyên vẹn. Hai vì đốc ngược trang trí điêu khắc gỗ mặt hổ phù. Kết cấu tất cả các vì kèo đều làm theo kiểu chồng rường và chồng riêm chạm theo hình hoa lá, cúc dây, vân mây, sóng nước, thỉnh thoảng lại có hình rồng và cá hoá long, 6 cột đá ngoài cùng đỡ mái hiên. Sau hiên và lòng nhà liền nhau không ngăn cách và hệ thống ngạch, cửa, sàn đã bị tháo bỏ từ sau cải cách ruộng đất.
Ở thượng lương còn chữ ghi đều được trùng tu vào đời vua Tự Đức, nói chung về kiến trúc thì toàn bộ 5 gian đình Lam Vỹ còn lại đều là kiến trúc Nguyễn. Còn kiến trúc thời Lê và sớm hơn chỉ còn gặp ở một số gạch ngói còn sót lại.
Bức đại tự còn lại đề 4 chữ: "Thánh cung vạn tuế" theo các cụ truyền lại là do triều vua Tự Đức thứ 14 đề tặng vị Thành Hoàng ở ngôi đình này.
Xung quanh ngôi đình cũng còn một số cây cổ thụ tỏa bóng mát cho đình.
Mặc dù chỉ còn lại 5 gian Tiền đường, đình Lam Vỹ vẫn là một di tích có giá trị về mặt kiến trúc nghệ thuật được nhân dân ngưỡng mộ và vì vậy, nó vẫn là tài sản quý giá cần được bảo lưu để phát huy tác dụng.
Toàn bộ diện tích còn lại của đình đang sử dụng hiện nay chỉ còn 1152m2. Tiến tới, địa phương sẽ cho mở thêm ở hai phái tả hữu và mặt sau để tạo thêm cảnh quan cho khu di tích.
Các hiện vật trong di tích:
Rất tiếc là các hiện vật trong nội thất của đình Lam Vỹ bị thất lạc từ kháng chiến chống Pháp và cải cách ruộng đất. Vừa qua, nhân dân tiếp tục sưu tầm các hiện vật đồ thờ để rải rác mang về đình như hương án, bát hương, lư hương và một số thứ khác. Ở đây, còn một số chân đá cắm đầu lọng. Nói chung, về nội thất của đình sẽ còn tiếp tục bổ sung để đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng của nhân dân, đồng thời tôn tạo thêm cảnh quan xung quanh để mở rộng sân hội cho quần chúng.
Cuốn thần phả đình Lam Vỹ hiện còn giữ được là một tài liệu, hiện vật vô cùng quý giá giúp cho chúng ta biết rõ nhân vật Thần Hoàng là một bậc đại công thần thời Lý - người sinh ra và lớn lên ở đây đã có rất nhiều công lao đối với làng với đất nước.