Tên di sản : Đình Độ Thôn

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di sản : Di tích kiến trúc nghệ thuật

Sô quyết định : Số 166/QĐ-UBND

Giới thiệu

Đình Độ Thôn quay mặt ra phía Nam (tức hướng mặt ra phía sông Lèn). Từ đình ra đến sông Lèn chỉ độ trên 100m. Phía Tây giáp đường làng, phía Đông và phía Bắc giáp khu vực dân cư.

Trước đây, từ đình ra sông có một đoạn đường lát gạch đỏ thẳng tắp, hai bên đường là hai hàng cau rất đẹp. Phía trước đình có 2 cây cổ thụ rất lâu đời. Đó là hai cây gạo to, cao (có chu vi thân đến 1,8m và cao tới 60 - 70m). Đây là chốn tụ hội của nhiều loài chim, dân làng thường đến đây ngồi hóng mát trong những ngày hè oi ả.

Quy mô kiến trúc của đình trước đây bao gồm:

Cổng chính là 4 cột nanh đội sư tử đá rất bề thế. Ngoài ra còn có hai cổng phụ làm theo kiểu chồng diêm và cửa tò vò mai luyện được trang trí rất đẹp. Ở tường phía trước có đắp hai ngựa thần ở hai phía tả, hữu để canh giữ ngôi đình.

Tiếp đến là sân đình được lát gạch bát đỏ, chiều rộng 19,5m; chiều dài 25,8m. Hai bên phía Đông và phía Tây của sân đình là 2 nhà dải vũ. Mỗi nhà 4 gian, kiến trúc gỗ và lợp ngói mũi. Đây là nơi để làng chuẩn bị hành lễ trước khi vào đình.

Đi hết sân là đến ngôi đình chính (tức nhà tiền đường) gồm 5 gian (3 gian, 2 chái) với tổng chiều dài là 14m; rộng 9,5m. Tất cả các cột, kèo, rùi, mè đều được làm bằng gỗ lim rất chắc chắn. Kiến trúc theo kiểu chồng rường, kẻ bẩy. Toàn bộ đình có 8 cột cái và 6 cột quân, ở hiên trước có hai cột đá, hiên sau có hai cột đá. Tất cả các cột gỗ đều được kê trên chân tảng đá hình cổ bồng (cao 0,52m; chu vi phần trên 1,57m; chu vi phần dưới là 1,27m, chân đế hình vuông có cạnh 0,53m). Từ nền đình lên đến Thượng lương cao 5,85m. Ở các bộ vì và kẻ bẩy đều có chạm khắc nhiều đường nét hoa lá, chim thú rất tinh xảo.

Ở một số cột có khắc chữ “Đại trụ nhất mộc trầm trương” do Ông Mai Văn Phúc cung tiến vào mùa xuân năm Canh Tý (1900).

2 cột đá hiên trước do ông Trịnh Thế Mỹ, người làng Độ Thôn – quan huyện Thạch Thành cung tiến.

2 cột đá hiên sau do ông cựu lý trưởng Trịnh Văn Long cung tiến.

Cách bày sắp ở nhà tiền đường: gian giữa 2 bên có hai con rùa đội hạc quay đầu vào nhau, 2 gian 2 bên để các bộ bát bửu, tàn lộng, trống.

Tiếp đến là sân trong có chiều rộng 3m và dài 14m. Từ nhà Tiền đường (đình chính) vào sân trong phải đi qua hai cửa tò vò.

Đi hêt sân trong là đến nhà Trung đường và Hậu cung. Nhà Trung đường chỉ có 4 gian bằng gỗ xoan ngâm cũng khá to, rộng để bày các đồ thờ.

Nối liền với Trung đường là nhà Hậu cung (chính tẩm) làm theo kiểu chuôi vồ để thờ Thần hoàng làng (tức Thiên Lôi tôn thần). Từ nhà trung đường vào hậu cung phải qua một cửa, khi nào chính lễ mới được mở, còn phần lớn là đóng kín.

Ngoài các kiến trúc của đình Làng, ở bên cạnh cổng vào sân đình trước đây còn có 1 phủ Mẫu và 1 giếng làng.

Sau những biến cố thăng trầm của lịch sử, chiến tranh, thời tiết, mưa nắng và nhận thức không khách quan của con người mà cảnh quan, kiến trúc của đình Độ Thôn đã không còn nguyên vẹn như xưa.

Rất may là nhà Tiền đường của đình làng vẫn được giữa nguyên vẹn cho đến ngày nay.

Trong mấy năm qua, làng Độ Thôn đã phấn đấu trở thành làng văn hóa cấp tỉnh. Nhờ đó mà ngôi đình còn lại đã trở thành địa điểm sinh hoạt của làng văn hóa mới.

Bước đầu đình đã được tu sửa và làm một số hạng mục như nhà Hậu cung, cổng, sân, đảo ngói.

Cho đến nay, tất cả các cột và kiến trúc gỗ ở nhà tiền đường vẫn còn rất chắc chắn. Đây thực sự là một công trình kiến trúc nghệ thuật điêu khắc gỗ tiêu biểu đầu thế kỉ XIX còn lại rất giá trị về nhiều phương diện cần được công nhận để phát huy tác dụng cho cuộc sống hôm nay và mai sau.

Hiện vật trong di tích:

Gồm: 1 ngai thờ, 2 cây nến gỗ; 2 hạc gỗ; 3 đài gỗ; 1 khay gỗ; 1 bát hương sứ to; 3 bát hương sứ nhỏ; 2 lục bình sứ,…

Đặc biệt ở đình còn 2 tấm bia ghi công đức thời Nguyễn.