Tên di sản : Đình Cự Lộc

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di sản : Di tích kiến trúc nghệ thuật

Sô quyết định : Số 4109/QĐ – UBND

Giới thiệu

Đình Cự Lộc là một trong những ngôi đình có giá trị về kiến trúc và nghệ thuật của huyện Hoằng Hoá và tỉnh Thanh Hoá.

Căn cứ vào bức thượng lương cho biết: Đình Cự Lộc được dựng vào năm Ất Sửu - đời vua Tự Đức triều Nguyễn.

Do thời gian khắc nghiệt, bão lụt thường xuyên và cả sự thiếu ý thức của con người nữa, đã làm biến đổi một số những yếu tố kiến trúc của công trình trước đây. Trên mặt bằng tổng thể hiện nay ta biết được diện mạo của khu di tích đã bị thay đổi và không còn như trước kia như khuôn viên, cổng đình, đường ra vào, tường rào và phần chính của khu vực thờ tự là hậu cung. Trước đây, toàn bộ khu vực sau ngôi đình vốn là sân sau của đình, nơi diễn ra lễ hội hằng năm đã được UBND xã xây dựng thành trụ sở để làm việc nên đã làm cho diện mạo của khu di tích mất đi vẻ trang nghiêm bề thế.

Tuy hiện trạng của di tích có bị thay đổi ít nhiều, song cái quý nhất của ngôi đình vẫn là cái còn được bảo tồn khá nguyên vẹn phần kiến trúc gỗ bên trong.

Hiện trạng di tích hiện nay được bố cục mặt bằng kiểu chữ nhất (-). Để tìm hiểu chức năng của di tích qua các hạng mục công trình, theo thứ tự từ ngoài vào gồm có các công trình như sau:

Về quy mô kiến trúc: 

Sân đình: Vốn trước đây là một sân rộng liền kề với ao đình ở phía trước, nhưng trong thời kỳ hợp tác hoá, do việc bố trí lại khu dân cư nên sân đình không còn tồn tại độc lập trên một mặt bằng cụ thể mà hiện tại có một con đường liên làng chạy qua tạo nên sự ngăn cách giữa đình với ao làng.

Mái đình: Diện mạo của mái đình đã bị thay đổi. Toàn bộ 4 góc của mái đình đã bị sửa chữa, các đường gờ chỉ đã bị đắp lại. Dù vậy các đấu nóc và kìm nóc vẫn còn giữ được.

Diện mạo bên ngoài.

Ở phía trước, toàn bộ phần hiên đình đã được cải tạo thành một bức tường phía trước đỡ quá giang, mở 3 cửa ra vào ở 3 gian chính và 2 cửa sổ ở gian hồi. Hàng cột hiên phía trước da bị thay thế bằng những cột trụ vuông và tròn để làm nhiệm vụ đỡ bức chắn mái ở phía trước. Ở phía sau, phần Hậu cung lại được trổ cửa ra phía sau và liền kề với nó là khu vực làm việc của UBND xã Hoằng Đồng (hiện nay UBND xã Hoằng Đồng đang xây dựng một trụ sở làm việc mới và dự kiến sẽ trả lại toàn bộ đất ở khu vực này cho di tích).

Kiến trúc vì kèo:

Kiến trúc xưa có di tích vốn có hình chữ đinh (J) nhưng hiện nay là chữ nhất (–) gồm 5 gian với 6 vì kèo gỗ được kiến trúc theo kiểu “Chồng rường kẻ bẩy” bộ khung gỗ của đình to khoẻ, vững chắc, bề thế với những mảng chạm khắc hình hoa lá đẹp.

Toàn bộ khung nhà gồm có 6 vì kèo gỗ, hai tường vĩ, hai tường đốc (hai bức tường đốc này vốn trước là hai hàng cột quân để cho hệ thống kẻ chuyền và xà đùi ăn mộng vào để tạo thành mái sau và mái trước, nên hiện tại nhà thiếu 12 cột quân và 6 cột hiên ở phía trước). Tổng quát phần khung nhà hiện tại là 12 cột cái 10 xà đại, 12 xà thế hoành sát mái và các đường hoành.

Về kết cấu của các vì kèo và giá trị của bộ vì kèo qua một số chức năng: Bộ vì nóc được kết cấu theo kiểu “chồng rường giá chiêng”. Mỗi bộ vì nóc như vậy được kết cấu bởi câu đầu ăn mộng vào 2 đầu cột cái và nằm trên kẻ chuyền. Phía trên câu đầu là hai cột trốn đứng trên đấu vuông thót đáy, các con rường trên vì kèo ngắn dần về phía thượng lương, con rường cuối cùng đội thượng lương qua một đấu vuông nhỏ. Như vậy, toàn bộ 6 vì kèo của ngôi đình có kết cấu giống nhau, khác nhau chỉ là giá chiêng ở hai vì kèo hồi được thưng kín ván, còn 4 vì kèo khác để trống.

Nhìn chung, kết cấu bộ khung này ta thường thấy trong các công trình kiến trúc đầu và giữa thời Nguyễn.

Về nghệ thuật trang trí:

Ngoài kết cấu trúc thì nghệ thuật trang trí và điêu khắc là những yếu tố gắn bó khăng khít, không thể thiếu, đưa công trình của ngôi đình lên tầm giá trị nghệ thuật cao hơn, có bản sắc và tính thời đại rõ rệt. Ngoài tạo hình bản thân kiến trúc: Bố cục tổng thể, hình khối không gian kiến trúc, xử lý đường nét và góc cạnh các công trình ở đình Cự Lộc, người thợ chạm khắc đã sử dụng kỹ thuật chạm bong để làm tăng giá trị nghệ thuật và phục vụ nội dung, tính chất tư tưởng của công trình.

Có thể thấy trong tất cả các con rường của 6 bộ vì kèo đều chạm khắc hình lá cúc cách điệu nổi rõ, các đầu kẻ, thân kẻ cũng được chạm những bức cây cỏ, hoa lá và một số linh vật khác gắn vào đã làm tăng thêm vẻ đẹp hoàn chỉnh và sự uyển chuyển của ngôi đình.

Có thể nói quy mô kiến trúc và nghệ thuật điêu khắc còn lại ở ngôi đình, đình Cự Lộc được xem là một trong những công trình nghệ thuật có giá trị của kiến trúc thời Nguyễn ở Thanh Hoá. Nó cần được gìn giữ, bảo vệ và nghiên cứu trên nhiều phương diện.

Hiện vật trong di tích:

Khu di tích đình Cự Lộc là một công trình có giá trị cả về lịch sử và kiến trúc nghệ thuật. Theo những người cao tuổi tại địa phương thì đây là nơi có rất nhiều di vật quý giá như bức cửa võng, ngai thờ, bộ bát bửu cùng một số đồ thờ bằng gốm có giá trị khác. Nhưng trong thời kỳ chống Pháp và chống Mỹ, Nham Thôn trở thành vùng đất tiêu thổ kháng chiến và bị đánh phá, vì thế hầu hết các hiện vật của di tích này đều bị thất lạc và mất mát hết.

Hiện nay di tích còn có những hiện vật sau:

Bàn thờ: 01 cái (cổ)

3 cây đèn gỗ (cổ)

01 hộp đựng sắc phong (cổ)

01 hộp đựng quần áo thờ (cổ)

01 giá trống (cổ)

4 khay mịch (cổ)

01 bát hương gốm (cổ)

01 chậu đá (cổ)

01 đài nước (cổ)

01 bàn đá đập vải (cổ)

Ngoài ra di tích còn có một số bát hương loại mới.