Tên di sản : Đình, Đền Chánh Lộc

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di sản : Di tích kiến trúc nghệ thuật

Sô quyết định : Số 3180/QĐ-UBND

Giới thiệu

Đình làng Chánh Lộc hiện nay nằm ở vị trí trung tâm làng quay mặt về hướng nam sát dòng sông Hoạt – một con sông cổ – nơi đây đã tồn tại dấu tích một bến thuyền khi mà lỵ sở của Tống Sơn còn đóng ở vùng đất này dưới thời Lý.

Về quy mô kiến trúc:

Mặt bằng kiến trúc của khu vực đình có cấu trúc chữ nhất, chiều dài 16m, rộng 7,2m, với diện tích sử dụng là 147,2m2 được cấu trúc 5 gian, 4 vì kèo gỗ được cấu trúc 4 hàng chân cột mỗi vì (18 cột cái và 8 cột quân). Đường kính cột lớn 0,55m, chiều cao 4,7m, cột quân đường kính 0,50m, chiều cao 3,7m. Bộ mái của đình có cấu trúc 2 mái, tường vì bít đốc, mái lợp ngói mũi, chứng tỏ mái đã nhiều lần tu sửa. Bờ nóc của ngôi đình được đắp đường gờ chỉ. Hai bên nóc là kìm nóc theo hình rồng uốn cách điệu. Tường vỉ hai bên được cấu trúc giật cấp theo kiểu Tam Sơn đã làm cho diện mạo bên ngoài của đình mềm mại, uyển chuyển.

Phía trong, kết cấu vì kèo chủ yếu là theo kiểu “Chồng rường, kẻ bẩy”, đây là kiểu liên kết chính của đình. Bốn vì kèo trong đình cơ bản giống nhau về kiểu liên kết.

Liên kết của một vì kèo được cấu trúc. Hai cột lớn được bổ mộng để cho Quá giang ăn mộng vào hai đầu. Phía dưới Quá giang là một kẻ chuyền chạy ra gác đầu trên cột quân (ở cả mái trước và mái sau) để tạo thành mái trong. Trước đó là hệ thống kẻ bẩy ăn mộng vào đầu cột quân chạy ra mái trước và mái sau đuôi kẻ được gác đầu trên tường đốc, còn kẻ bẩy ở mái trước có nhiệm vụ đỡ “Tàu mái” của kết cấu mái và “Lá sồi” chạy suốt chiều dài giọt gianh. Đây là kết cấu kẻ bẩy vừa là phần đỡ mái có nhiệm vụ chịu lực, vừa làm chức năng hoành ở diểm mái.

Từ phần Quá giang trở lên là các con rường được ăn mộng vào đầu cột lớn và ăn mộng vào đấu trụ. Liên tiếp là 2 con rường làm nhiệm vụ đỡ hoành tải. Đầu con rường thứ nhất được ăn mộng vào cột lớn; đầu con rường thứ hai được ăn mộng vào trụ đứng. Hai trụ này đứng vững, ngoài việc chân trụ ăn mộng vào đấu bát nằm trên quá giang thì đấu trụ cũng được đục mộng để cho con rường lớn. Trên con rường bụng lợn này là một con rường nằm sát nhưng ngắn hơn nhiệm vụ đỡ con rường nằm dọc đỡ thượng lương – điểm cuối cùng của cấu tạo vì kèo.

Tất cả các con rường này được chạm khắc nổi hình lá cúc cách điệu. Ngoài chức năng làm nhiệm vụ đỡ các hoành tải, nó còn là yếu tố kết cấu chính cấu tạo nên vì kèo của ngôi đình.

Về nghệ thuật trang trí:

Đình Chánh Lộc là một công trình kiến trúc nghệ thuật có nhiều mảng chạm khắc tinh xảo, đề tài tương đối phong phú, nó được trang trí chủ yếu ở vì nóc, đầu quá giang, kẻ bẩy,…trang trí còn được làm từ những bộ phận ngoài kiến trúc như các bức chạm các linh vật gắn vào những vị trí nhất định của kiến trúc.

Đề tài chính trong các vì kèo chủ yếu là lá cúc cách điệu và các linh vật, nổi bật là Tứ linh và một số thú vật được linh thiêng hoá.

Lá cúc được trang trí hầu hết ở tất cả các con rường của các vì kèo, đầu quá giang, hình chim phượng dưới dạng cánh xụp cánh xoè, dạng múa xoè cánh trước sau. Hình các chép hoá rồng, Lân – Long – Mã kết hợp được trang trí trên các kẻ bẩy.

Ở đây còn chạm khắc hình cuốn thư, với bút sách, cây mai,…biểu hiện tư tưởng nho học và đức hạnh của người quân tử.

Nhìn chung, với quy mô cấu trúc và nghệ thuật điêu khắc còn lại, đình Chánh Lộc được xem như là một công trình tiêu biểu của kiến trúc thời Nguyễn ở Thanh Hoá đầu thế kỉ XX.