Tên di sản : Đình Cao Nhuận

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di tích : Di tích lịch sử

Sô quyết định : 178/QĐ - UBND

Giới thiệu

Đình Cao Nhuận là ngôi đình được xây dựng từ lâu với quy mô kiến trúc gồm một gian Hậu cung và một nhà Tiền đường, ngôi đình đã trải qua nhiều lần tu sửa. Lần trùng tu cuối cùng gần đây nhất là vào năm Thành Thái thứ 16 (1904) trên một khu đất rộng trên 2000m2, cao ráo ở giữa làng.

Từ thời Thành Thái đến nay, ngôi đình không còn được nguyên vẹn mà có nhiều hạng mục công trình bị xuống cấp. Nhân dân trong làng đã thay một số cấu kiện gỗ bị hư hỏng bằng cách xây gạch và vôi vữa như cột hiên, các vì 1, 2 và 6.

Đình quay hướng nam vì theo quan niệm của người phương Đông hướng nam là hướng quan trọng nhất. Theo đạo Phật hướng nam là hướng trí tuệ, trong sáng nhất. Văn hoá Trung Hoa cho rằng hướng nam là hướng của Thánh nhân, của bậc đế vương: “Thánh nhân nam diện xưng vương” (Thánh nhân ngôi hướng nam để xưng vua). Thành Hoàng làng là ông vua tinh thần nên ngồi quay hướng nam, gắn với quẻ Ly của lửa sáng là hợp lễ. Đồng thời, hướng nam là hướng tận dụng được các yếu tố thuận lợi về mặt thời tiết. Tránh được gió lạnh phương bắc và các cơn bão phương đông, mùa hè có gió nồm nam.

Đình có kết cấu 5 gian, hai vì hồi bít đốc. Gian thứ nhất rộng 3m; Gian thứ 2 rộng 3,2m; Gian thứ 3 rộng 3,45m; Gian thứ 4 rộng 3m;

Gian thứ 5 (từ chân cột đến tường) là 2,25m.

Khoảng cách từ cột con đến cột hậu: 1,15m; Từ cột con đến cột cái: 1,25m; Từ cột cái đến cột cái: 2,17m; Từ cột cái đến cột con: 1,27m; Từ cột con đến cột hiên: 1,05m.

Kích thước chân tảng cột cái: 40 x 40cm; chân tảng cột hậu: 37 x 37cm; chân tảng cột con: 35 x 35cm. Đình có 3 cửa: cửa rộng nhất có kích thước 1,17m x 1,95m, cửa rộng 59cm.

Vì kèo thứ 2 và 5 có kết cấu giống nhau nhưng về sau do yêu cầu cần ngăn đình ra một gian độc lập nên nhân dân đã xây kín vì thứ 2 bằng gạch và vôi vữa.

Vì 3 và vì 4 kết cấu giống nhau theo kiểu kẻ chuyền. Phía trên cùng giáp nóc là Bụng lợn, trên Bụng lợn là đấu kê đỡ đầu thương lương. Liên kết bụng lợn và câu đầu là hai trụ tròn dưới có bát đấu. (Câu đầu là thanh xà lớn nối đầu cột cái hậu sang trụ trốn). Nối giữa cột cái hậu sang cột quân là xà nách, bộ kèo kẻ chuyền được cấu tạo bằng gỗ dáng cong lên phần trên chuyển qua các đầu cột trụ chịu lực. Từ cột quân trước của các vì kèo nối ra cột hiên là các kẻ bẩy. Phía trên bẩy là hệ thống ván dong chạy liền ra tàu mái, mặt trên ván dong bào phẳng theo chiều dốc mái, có bập các khác để đặt hoành, mặt dưới lượn theo chiều cong của kẻ.

Kết cấu bộ khung mái gồm Thượng lương, hoành tải, rui, mè được làm bằng gỗ. Hoành là những xà gỗ dài gác trên bộ vì kèo chạy ngang theo chiều dài công trình. Một điều đáng chú ý là những ngôi đình xuất hiện vào cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX (đình Cao Nhuận là một trong những ngôi đình xuất hiện trong khoảng thời gian đó) nên có hệ thống tường hồi bít đốc, không còn hai chái và hoành có xu hướng chuyển từ hình tròn sang hình vuông. Mái của đình được lợp ngói máy, bờ nóc trang trí trụ đấu và bờ chảy.

Nhìn một cách tổng quan thì kiến trúc đình làng Cao Nhuận là kiến trúc có mô thức cân bằng ổn định để chế ngự thiên nhiên khắc nghiệt. Đồng thời môi trường thiên nhiên mà đặc biệt là vùng có khí hậu nhiệt đới ẩm, gió mùa như nước ta cũng đòi hỏi trong quá trình xây dựng con người phải linh hoạt để thích ứng. Toàn bộ kiến trúc của đình được liên kết bằng mộng theo nguyên tắc lắp ghép rất linh hoạt để khi cần phải thay thế một bộ phận bị hư hỏng cũng thuận tiện mà không ảnh hưởng đến toàn bộ.

Về nghệ thuật trang trí:

Đình Cao Nhuận được tu bổ muộn nhất vào đầu thế kỷ XX, khi mà nghệ thuật trang trí đình làng không còn ở đỉnh cao của nó, cho nên cùng với nhiều ngôi đình khác ở bắc miền Trung (Thanh Hoá) có nghệ thuật trang trí trên những cấu kiện gỗ trong đình khá đơn giản với chủ đề đơn điệu. Ở một số đầu xà và kẻ bẩy có trang trí hoa văn theo chủ đề cây cỏ (hoa cúc leo cách điệu). Đây là chủ đề có vị trí đặc biệt quan trọng trong trang trí đình làng: những mô típ trang trí từ cây cỏ làm cho ngôi đình trở nên ấm cúng, gần gũi với con người. Chủ đề hoa cúc cách điệu có tính biểu tượng và thẩm mỹ cao.

Các hiện vật trong di tích:

02 long ngai (mới).

01 tượng gỗ – Thành Hoàng làng (mới).

01 hương án (m��i).

01 bản chúc văn (mới).

01 đôi hạc thờ (mới).

01 đôi chân nến (mới).

02 mâm bồng (mới).

05 đài rượu (mới).

01 ống hương (mới).

01 đỉnh chất liệu sứ (mới).

02 hạc thờ bằng chất liệu sứ (mới).

01 bát hương chất liệu sứ (mới).

Cùng nhiều hiện vật mới khác.