Tên di sản : Đền thờ họ Lê Công
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 3023/QĐ-UBND
Giới thiệu
Đền thờ họ Lê Công, họ khai quốc công thần thời Lê đặt ở trung tâm xã Trung Ý với diện tích 771m2. Đền thờ hướng Nam trước sông, sau lăng, tả hữu thuận tiện giao thông làng xóm bao bọc. Đền thuộc thửa đất số 187.
Đền là một công trình kiến trúc cổ, đã dựng từ lâu đời, đến năm Tự Đức thứ 2 (1849) thì được trùng tu lại. Hiện tại là một ngôi nhà kiến trúc chữ Đinh (tức chữ J quốc ngữ). Ngôi tiền đường để trống, ngôi chính tẩm kề giáp theo kiểu trùng thềm. Là một công trình kiến trúc cổ 3 gian cấu trúc theo kiểu giá chiêng kẻ chuyền, cột tròn hoành tải vuông, rui mè gỗ, lợp ngói mũi. Trên nóc đắp rồng chầu nguyệt, mái xuôi.
Bài trí đồ thờ:
Gian giữa: Phần trên thờ Long ngai, bài vị của Lê Lai (ông nội Lê Niệm).
Gian bên tả: là Long ngai, bài vị Lê Niệm.
Gian bên hữu thờ các bá phụ của Lê Niệm (như Lê Lư, Lê Lộ).
Gian giữa phần dưới thờ Lê Lâm (thân phụ của Lê Niệm). Hiện còn bình hương, long ngai, giao ỷ, thần vị cùng với các đồ thờ như đài lớn, đài con, mâm bồng, khay mịch, chúc văn, hòm sắc. Hiện còn 5 cuốn gia phả sao chép qua các thời từ thời Hồng Đức đến Cảnh Hưng, Tự Đức cùng với 20 đạo sắc phong qua các thời Lê, Nguyễn đã thừa nhận việc thờ cúng họ Lê Công thần giúp nước.
Đền đặt trên một khoảng đất bằng nằm ở vị trí trung tâm xã Trung Ý. Hàng năm qua các thời kì lễ hội Xuân – thu, nhân dân địa phương và con cháu dòng tộc họ Lê Công thần vẫn thường xuyên tổ chức lễ hội để ghi nhớ công lao của Lê Lai đã xả thân vì nước, ba người con của ông cũng đã hi sinh vì Tổ quốc và Lê Niệm bổn phận là con cháu, là con được hưởng ấm tử có ruộng Lộc điền tại Trung Ý phải thờ. Đến khi Lê Niệm mất, nhà nước vẫn cấp ruộng thờ tự hương khói cho Lê Lai và con cháu họ Lê Công thần. Lễ hội chính vào rằm tháng ba hằng năm và tế lễ tổ mùa thu vào ngày 21 tháng Tám âm lịch như truyền thuyết đã ghi nhận.