Tên di sản : Đền thờ Nguyễn Trung Nghĩa
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 166/QĐ-UBND
Giới thiệu
Đền thờ Nguyễn Trung Nghĩa ở trung tâm xóm Đình Thôn Trung Bình Đông, đền toạ hướng tây thuộc thửa đất số 48, diện tích theo bản đồ là 250m2, diện tích theo trích lục là 300m2, theo khảo sát thực địa là 350m2 (xung quanh đã xây tường bao).
Đền ngày xưa có diện tích rộng lớn vài nghìn mét vuông trải qua biến thiên, diện tích bị thu hẹp. Khu vực đền ngày xưa gồm sân ngoài, nhà tiền đường 5 gian (theo văn bia). Hiện nay, chỉ còn sân nhà trung đường chính tẩm.
Khu vực II tiếp giáp với khu vực I là khu điều chỉnh xây dựng những công trình phục vụ di tích (nhất hữu vu), nhà Tiền đường dài 20m, rộng 10m, diện tích là 200m2.
Đền thờ Nguyễn Trung Nghĩa là công trình kiến trúc gỗ cổ gồm ngôi nhà gỗ 3 gian 2 chái (vẫy), dài 7,90m, rộng 6,20m. Đền thờ Nguyễn Trung Nghĩa được trùng tu vào niên hiệu Duy Tân nhị niên (1908) ghi trên thượng lương.
Gian thứ nhất rộng 2,25m; gian thứ hai rộng 2,3m; gian thứ ba rộng 2,35m; hai hồi mỗi bên rộng 0,50m.
Nhà trung đường là ngôi nhà gỗ 3 gian, 4 vì, hai vì hồi (vì thuận) gồm 5 cột gỗ, cột hiên trước, 2 cột quân trước sau, hai cột cái trước sau. Kết cấu vì kèo hai vì hồi: chồng rường kẻ bẩy hiên trước, phía trên là kẻ chuyển. Kết cấu nóc là kẻ chuyền giá chiêng, ở phía sau là kẻ chuyền. Bài trí cột vì thuận từ mép hè đến tim cột hiên 0,54m, cột hiên đến cột quân trước 0,84m, cột quân trước đến cột cái trước 0,96m, cột cái trước đến cột cái sau 1,68m, cột cái sau đến cột quân sau 0,96m, cột quân sau đến méo trong tường 0,84m, tường hậu dày 0,25m.
Hai vì giữa gồm 4 cột (trốn cột cái trước) kết cấu vì kèo, kẻ chuyền trước sau. Nóc kẻ truyền giá chiêng gồm 2 kẻ trước sau, trụ tròn trước sau trên và dưới trụ tròn có dấu bát, liên kết với 2 trụ tròn là bụng lợn (quả bắp).
Tiết diện các cấu kiện gỗ cột hiên trước tròn, chu vi 0,54m; cao 1,63m. Cột quân trước và sau tròn chu vi 0,67m; cao 2,51m. Cột cái trước sau gỗ tròn chu vi 0,7m; cao 3,27m.
Hệ thống kẻ bẩy rường trước, có diện tích hình chữ nhật, các cấu kiện được xoi gờ chỉ, phần kẻ chuyền phía trên trước, sau là hình tròn bầu dục. Toàn bộ hệ thống dọc ngang cơ bản là tròn, chỉ có xà thượng dọc là xà chữ nhật xoi cạnh, hệ thống hoành vuông, rui mè bằng gỗ lim, hệ thống cửa là cửa bức bàn (có 3 chuồng). Hệ thống bạo khung nỗ được xoi gờ chỉ cầu kì, ngạch cửa là một khối gỗ quang liền bằng gỗ lim, bên dưới ngạch được chèn đá khối bằng đá lan giai. Bậc thềm hiên trước bằng đá lan giai, bên trên cửa có bức xuân hoa, giữa xà thượng và xà phủ có ván gió.
Nhìn chung, ngôi trung đường là công trình gỗ kiến trúc hài hoà, hai vì rường (hai hồi) xà nách, rường dọc, ngang được chạm đường nét xoi tinh xảo. Thượng lương, hoành tải bằng gỗ lim (hoành vuông) rui mè bằng gỗ lim, lợp hai lớp ngói, ngói lót chiều và ngói vẩy cổ, bờ hè trước được bó bằng đá lan giai xanh, nền và sân lát gạch vuông cổ. Chính giữa cổng bên trung đường vào sân có bức bình phong, ngoài cổng xây trên cổng có mái. Xung quanh khu vực I được xây tường bao.
Ngôi trung đường ngày xưa có khuôn viên rộng, sau bị xuống cấp nên hai hồi được xây bít đốc thu hẹp lại (hiện nay còn nền móng cũ). Tường hậu cũng được xây lùi vào vị trí của cột hiên và tháo bỏ cột hiên sau. Qua khảo ván theo kiểu vách đố lụa 3 mặt, tiếp giáp phía sau nhà trung đường có chính tẩm. Phía trước nhà trung đường là sân rồi đến tiền đường nhưng nhà tiền đường đã bị hạ giải. Bia nhà tiền đường hiện nay để ở sân nhà trung đường.