Tên di sản : Đền quốc mẫu Phạm Thị Ngọc Trần
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : 345/QĐ-UBND
Giới thiệu
Quy mô cấu trúc đền hiện nay:
Hiện đền thờ tọa lạc trên một khu đất rộng, cao ráo và thoáng mát nhìn về hướng Tây Bắc thuộc trung tâm làng Thượng Vôi, có diện tích đất đai là 500m2. Phía tây bắc giáp đường làng, các phía đông bắc, tây nam và đông nam giáp khu vực dân cư trù phú của làng Thượng Vôi.
Theo thứ tự từ ngoài vào có các công trình sau:
Cổng đền: là một lối đi có chiều rộng là 4m, dài 35m. Trong đó một nửa (tính theo chiều dọc) được lát bằng gạch bát vuông có kích thước 300 x 300cm, một nửa được láng bằng xi măng và vôi vữa.
Sân đền thờ: được lát bằng gạch bát vuông màu nâu đỏ với kích thước 300 x300cm, trong đó sân trước có chiều dài là 15,3m, rộng 12,4m; sân bên tả dài 8m, rộng 4,7m; sân bên hữu dài 8m, rộng 4,2m.
Đền thờ chính:
Về quy mô cấu trúc: Đền thờ là một ngôi nhà cấu trúc theo kiểu chữ Nhất (-) gồm có một gian hai chái với ba phía tiền, tả, hữu được tạo thành ba hiên để tạo không gian và thông thoáng cho ngôi nhà. Đền có chiều rộng là 6,5m; trong đó hiên rộng 2,4m; chiều dài là 5,6m; hiên rộng 1,9m có tổng diện tích là 48,75m2. Kết cấu kiến trúc được làm đơn giản theo kiểu vì kèo suốt biến thể theo kiến trúc gỗ truyền thống gồm hai gian với ba bộ vì kèo. Các cấu kiện của vì kèo ở đây được bào trơn đóng bén, không có chạm khắc và trang trí hoa văn. Tất cả rui, mè, đòn tay đều được làm bằng luồng. Ở phía ngoài cấu trúc gồm ba mái, lợp ngói máy. Bờ nóc, bờ dải được lợp bằng ngói ống gắn xi măng và vôi vữa. Bờ nóc phía trước được đắp một bức chắn mái kiểu bình phong, phía trên chính giữa gắn lưỡng long chầu nhật được làm bằng xi măng, vôi vữa và cốt thép. Hai bên đắp hình đao mác rồng cách điệu. Phần chính giữa khắc nổi ba chữ “Hiến Nhân Điện”, dưới cùng ghi năm tôn tạo lại đền (2008).
Nhìn chung, tất cả các bộ vì kèo khung gỗ của ngôi nhà được tạo bởi một bố cục liên kết chặt chẽ, chắc chắn và có tính đăng đối giữa các bộ vì kèo với nhau.
Tóm lại: Đền Quốc Mẫu trải qua thời gian và nhiều biến cố thăng trầm của lịch sử nên đã bị hủy hoại nhiều nhưng đã được chính quyền và nhân dân tu bổ, tôn tạo lại nhằm đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng của nhân dân.
Hệ thống thờ tự:
Ở chính giữa của bệ thờ phía trên cùng của đền là nơi thờ Lê triều Hoàng Thái hậu tôn thần (Phạm Thị Ngọc Trần); bệ thờ giữa đặt 4 bát hương, chính giữa đặt hai bát hương, bên tả là nơi thờ Phật, bên hữu thờ Ngọc Hoàng thượng đế. Hai bên tả, hữu của bát hương thờ Phật và Ngọc Hoàng lần lượt là các bát hương thờ Thánh cô và Thánh cậu. Bệ dưới cùng là nơi đặt bát hương thờ Hội đồng. Tất cả các đồ thờ được đặt trên một bệ thờ Tam cấp được xây bằng gạch, vôi vữa theo thứ tự từ trên xuống có kích thước như sau: Bệ trên cùng cao 92cm, rộng 165cm; bệ giữa cao 73cm, rộng 165cm; bệ dưới cùng cao 116cm, rộng 165cm. Trên bệ thờ đặt ngai và bài vị, ống hương, chân nến, mâm bồng, hạc gỗ, hạc đồng, lư đồng và một số đồ thờ khác. Phía dưới ban thờ chính là nơi thờ Thổ địa đặt 01 bát hương, hai chân đèn điện, 01 bầu rượu sứ, 03 chén sứ... Bên hữu, phía trước của ban thờ còn đặt một chuông đồng và một mảnh bia đá có ghi niên đại “Thành Thái bát niên, bát nguyệt...” tức là tháng 8 niên hiệu Thành Thái thứ 8 (1896)...
Ngoài ra, ở hai bên hiên trước, mỗi bên còn có một bệ thờ được xây đơn giản bằng gạch và xi măng có kích thước chiều cao là 8cm, dài 59cm, rộng 55cm. Đây là nơi đặt bát hương thờ thần Hộ pháp; Hai bên tả, hữu của sân trước còn có hai lầu tháp được xây bằng gạch và vôi vữa. Lầu bên hữu là nơi thờ Thánh cô, lầu bên hữu là nơi thờ Thánh cậu; Phía trước sân còn đặt một bệ thờ Mẫu Cửu Trùng Thiên.
Di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia của di tích.
Ngai và bài vị. ĐQM.01;
Bát hương sứ Chân nến. ĐQM.02/06;
Chân nến điện. ĐQM.03/2;
Mâm bồng. ĐQM.04/02;
Hạcgỗ.ĐQM.05/02;
Lư đồng. ĐQM.06/02;
Hạc đồng. ĐQM.07/02;
Chân nến đồng. ĐQM.08/2;
Lọ hoa đồng. ĐQM.09/02;
Lục bình sứ. ĐQM.10/02;.