Tên di sản : Đền Bà chúa Đồn Trang

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di tích : Di tích lịch sử

Sô quyết định : Số 432/QĐ-UBND

Giới thiệu

Không gian cảnh quan và quy mô cấu trúc.

Về cảnh quan di tích: Đền Bà chúa Đồn Trang nằm trên sườn núi Đồn Trang nhìn về hướng Nam. Đây là một quả đồi đất nằm độc lập nổi vọt lên giữa ruộng đồng, dân cư bao bọc. Trong cảnh quan chung, về phía bắc sông Mã thuộc huyện Vĩnh Lộc có chùa Du Anh thời Trần nổi tiếng ở dưới chân lên núi phía tây núi Xuân Đài, ở lưng chừng núi có Động Hồ Công thờ Phí Trường Phòng - một vị đạo sĩ tu ẩn ở đây, liên quan đến một vùng phát triển của Đạo giáo ở phía tây Thanh Hoá; Ở phía nam là những xóm làng, đồng ruộng, trù phú được sông Mã bồi đắp từ bao đời với cảnh quan thiên nhiên đó đã tạo cho đền Bà Chúa Đồn Trang một vị trí hết sức độc đáo về cảnh sắc thiên nhiên thơ mộng và là vùng đất khá trù mật, kinh tế phát triển và có vị trí chính trị, quân sự khá trọng yếu ở vùng phía tây Thanh Hoá.

Về quy mô cấu trúc:

Đền bà chúa Đồn Trang đã bị huỷ hoại trong những năm kháng chiến chống Pháp; Mặt khác những tài liệu thành văn ghi chép về việc dựng đền đến nay cũng không còn lưu giữ được, do đó việc xác định niên đại dựng đền một cách chính xác là một vấn đề cần phải được nghiên cứu để bổ sung thêm.

Tuy nhiên, theo ký ức của các cụ cao niên trong làng thì trước đây đền Bà chúa Đồn Trang có quy mô rộng lớn bao gồm cổng Nghinh Môn và Đền chính (gồm nhà Tiền đường và Hậu cung) ��ược làm theo kiểu chữ Đinh (J) và sân đền được bao quanh. Tiền đường là một ngôi nhà 3 gian, hai chái, Hậu cung được cấu trúc 2 gian với vì kèo được làm bằng gỗ, nhưng trải qua thời gian và biến thiên của lịch sử, toàn bộ ngôi đền đã bị phá huỷ hoàn toàn.

Theo thứ tự từ ngoài vào trong di tích có các công trình: Đường lên - Sân và Đền chính.

Đường lên đền: ở sườn núi phía tây được xây bậc tam cấp; từ mặt đường lên đến sân đền gồm 45 bậc, mỗi bậc cao khoảng 10cm, mặt đường rộng 3m, nguyên vật liệu bằng gạch, đá, xi măng.

Sân đền: có diện tích chiều dài 19,7m, chiều rộng 21,9m, mặt nền được lát đá xẻ theo kiểu chữ Công; giữa sân cách nhà Tiền đường 2m đặt 01 bát hương đá và 2 cây nến đá; hai bên Tả và Hữu sát đền đặt 02 sư tử chầu bằng đá.

Đền chính: được cấu trúc gồm 2 hạng mục là Nhà Tiền đường và Hậu cung.

Nhà Tiền đường: cấu trúc gồm 5 gian mái cong, có diện tích chiều dài 11,3m, chiều rộng lòng 5m, hiên rộng 2,2m, kết cấu vì kèo bằng bê tông cốt thép làm theo thức kiến trúc truyền thống, bao gồm: 18 cột (6 cột cái; 8 cột quân, 4 cột hiên); cột cái chiều cao 3,7m, chu vi 1,23m, chân tảng vuông 4 mặt (kích thước 79cm x 79cm); cột quân chiều cao 3,7m, chu vi cột 1,23m, chân tảng vuông 4 mặt (kích thước 79cm x 79cm); cột hiên chiều cao 3,7m, chu vi cột 1,17m, chân tảng vuông 4 mặt (kích thước 79cm x 79cm). Từ thượng lượng xuống nền nhà có chiều cao là 5,81m.

Kích thước bước gian, tính từ trái sang phải như sau: Gian thứ nhất rộng: 3,4m;

Gian thứ 2 (gian giữa) rộng: 3,4m;

Gian thứ 3 rộng: 3,4m;

Hai chái mỗi bên rộng 0,70m.

Toàn bộ hệ thống kiến trúc của ngôi nhà được làm bằng vật liệu bê tông, cốt thép sơn màu giả gỗ; kết cấu các vì kèo theo kiểu kèo suốt kẻ chuyền, không trang trí hoa văn, mái đổ bê tông dán ngói mũi; nền nhà lát gạch bát màu nâu đỏ.

Nhà được mở 3 cửa ra vào bằng nhau có kích thước chiều cao 2,3m, chiều rộng 1,75m; cửa gồm 4 cánh, mỗi cánh rộng 0,44m, được làm bằng gỗ theo kiểu thượng song hạ bản.

Hậu cung: là một ngôi nhà kết cấu dọc liền sát với nhà Tiền đường, có kích thước chiều dài 3,1m, chiều rộng 4,5 m, mái đổ bê tông dán ngói mũi, nền nhà lát gạch bát màu nâu đỏ. Cửa vào nhà Hậu cung được trổ 2 cửa ở hai bên, có kích thước bằng nhau, chiều cao 2,1m, chiều rộng 0,70m, cánh cửa làm bằng gỗ theo kiểu bức bàn.

Bài trí đồ thờ:

Hậu cung: là nơi đặt bàn thờ Bà chúa Đồn Trang, ở chính giữa được xây gạch trát vữa xi măng, có kích thước chiều dài 1,45m, chiều rộng 0,95m, chiều cao 1,35m; trên bệ thờ đặt khám thờ và tượng thờ. Phía ngoài đặt hương án gỗ có kích thước chiều dài 1,87m, chiều rộng 0,85m, chiều cao 1,20m; trên hương án đặt các đồ thờ như lư hương, chân nến, Ống hương, hạc thờ, bát hương và nhiều hiện vật khác.

Nhà Tiền đường: gồm các ban thờ được bố trí như sau:

Gian giữa là Ban thờ Hội đồng, đặt 01 hương án gỗ, có kích thước chiều dài 1,79m, chiều rộng 0,81m, chiều cao 1,15m; trên hương án đặt các đồ thờ như bát hương, mâm bồng, đài nước, chân nến...và một số đồ tế khí khác.

Gian bên Tả: đặt 01 hư��ng án gỗ có kích thước chiều dài 1,75m, chiều rộng 0,87m, chiều cao 1,15m; trên hương án đặt các đồ thờ như: ngai thờ, bài vị, Ống hương, đài nước, bát hương...và một số đồ thờ tế khí khác

Gian bên Hữu: đặt 01 hương án gỗ có kích thước chiều dài 1,75m, chiều rộng 0,87m, chiều cao 1,15m; trên hương án đặt các đồ thờ như: ngai thờ, bài vị, Ống hương, đài nước, bát hương...và một số đồ thờ tế khí khác.