Tên di sản : Chùa Thái Bình
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : 178/QĐ-UBND
Giới thiệu
Theo các cụ già ở địa phương thì dưới thời Lê, chùa Bèo có kiến trúc quy mô gồm: 5 gian Tiền đường mái cong, sân Thiên tỉnh và một Hậu cung 3 gian làm bằng gỗ quý. Hiện nay, chùa không còn diện mạo về kiến trúc cũ, nhưng mặt bằng tổng thể được bố trí giống như ngôi chùa thời Lê, có nhà Tiền đường, sân Thiên tỉnh và Hậu cung.
Hiện chùa nằm trên thửa đất số 425 có diện tích 432m2, quay mặt về hướng tây. Phía tây giáp Quốc lộ 45; phía đông giáp núi Bèo và sông Bưởi; phía nam giáp thôn Cầu Mư (xã Vĩnh Long), phía bắc giáp khu dân cư của làng Bèo và làng Thạch Long (huyện Thạch Thành).
Về không gian kiến trúc của chùa được bố trí như sau: Cổng - Sân - nhà Tiền đường - Sân Thiên tỉnh - Hậu cung.
Cổng chùa: Được xây dựng theo kiểu dáng Tam quan nhưng chỉ có một tầng mái gồm 3 cửa ra vào: Cửa chính và hai cửa phụ có chiều rộng 5,95m (cửa chính rộng 2,37m, cửa phụ mỗi cửa rộng 1m), cánh cửa được làm bằng sắt.
Nhà Tiền đường: Được xây lại trong thời kỳ hợp tác hoá vào những năm 1970 – 1975, có chiều dài 13,3m, rộng 3,9m, hiên rộng 1,3m. Các bước gian: Gian thứ nhất rộng 2,25m, gian thứ hai rộng 2,75m, gian thứ ba rộng 2,65m, gian thứ tư rộng 2,75m, gian thứ năm rộng 2,25m. Tỉ lệ các gian đối xứng, cân đối, phù hợp. Chiều cao của nhà Tiền đường từ Thượng lương xuống nền nhà 2,8m. Nhà Tiên đường được mở 3 cửa ra vào xây vòm cuốn, 3 cửa này có kích thước bằng nhau rộng 1,18m, cao 2,1m. Kết cấu bộ vì kèo bằng gỗ đơn giản được biến thể từ một vì kèo truyền thống gồm quá giang, câu đầu, đầu trụ và kèo suốt, không có cột. Đây là một loại nhà được biến thể vào những năm 70 của thế kỷ trước. Toàn bộ vì kèo được bào trơn đóng bén, không có chạm khắc. Mái lợp ngói tây.
Sân Thiên tỉnh: có chiều dài 6,8m, rộng 4,35m, được lát bằng gạch bát. Hai bên sân Thiên tỉnh là hai dải vũ nhỏ, vốn đặt tượng Mẫu nhưng hiện tại chỉ còn một nhà, 1 nhà đã bị đổ nát. Kết cấu của nhà này không có gì đặc biệt.
Nhà Hậu cung: Có niên đại dựng vào thời vua Bảo thứ 2 (1927), chiều dài 6,8m, rộng 3,5m, hiện 1,3m, cao 2,1m; cánh cửa làm thượng song hạ bản. Vì kèo của nhà Hậu cung làm bằng gỗ lim theo kiểu nhà Tiền đường; đòn tay, rui mè bằng luồng; mái lợp ngói mũi, nền lát gạch bát. Toàn bộ hệ thống nhà Hậu cung không có chạm trổ, hoa văn.
Ở nhà Hậu cung hệ thống tượng phật được bố trí thành 3 lớp bàn thờ: Một bàn thờ ở chính giữa và hai bệ thờ nhỏ hai bên được xây bằng vật liệu xi măng, vôi vữa.
Bàn thờ ở gian giữa: được cấu tạo thành 4 bậc có chiều dài 1,3m, rộng 2,6m. Từ mặt đất lên đến bệ thờ cao nhất là 1,8m, thấp nhất là 0,82m. Hai bàn thờ 2 bên gồm 2 lớp: dài 1m, rộng 0,90m, cao 0,95m.
Bài trí tượng pháp được bố trí như sau:
Bệ trên cùng là tượng Tam thế: Quá khứ, hiện tại, vị lai (tương lai). Lớp thứ hai là tượng vua cha Ngọc Hoàng. Bệ thứ ba là tượng phật Quan Âm. Lớp bàn thứ 4 là nơi đặt thần Thổ Địa, tượng Thích Ca và Thế Đức Tôn. Hai bên sát với bệ cuối cùng là hai bàn thờ: bên trái đặt tượng Đức Thánh Hiền, bên phải đặt tượng Đức Ông.
Giá trị của các pho tượng pháp: Chùa Bèo (chùa Thái Bình) hiện tại còn gìn giữ được 9 pho tượng cổ từ thời Lê đó là: Tượng Tam Thế (quá khứ, hiện tại, vị lai), tượng vua cha Ngọc Hoàng, tượng Nam Tào, Đức Thế Tôn (2 pho), tượng Thích Ca, tượng Đức Ông, tượng Thổ Địa. Các pho tượng này đều có kích thước bằng nhau: rộng 47cm, cao 70cm.
Về tượng Tam Thế: có kích thước và hình dáng giống nhau, đỉnh đầu có gồ thịt nổi cao như búi tóc, tóc xoắn ốc, tai dài, ngực có chữ vạn, trên mình có sắc hàng kim rực rỡ, mặt tròn đây như mặt nguyệt. Ba pho tượng này được đặt ngồi trên toà sen.
Tượng thần Thổ Địa: mặt đỏ, râu dài, diễn tả ở tư thế ngồi.
Có nhiều thuyết cho rằng ngài chính là ông trưởng giả cấp Cô Đội đã mua vườn, lập Tĩnh Xá rước Phật về thuyết pháp. Trong khu vườn, ông đều lo trách nhiệm trông coi các tiện nghi, vật dụng. Về sau ông được Phật cho làm thần bảo vệ khắp nơi, vì vậy người ta gọi Thổ Địa. Lại có một thuyết cho rằng Thổ Địa là một vị thần gìn giữ cõi đất, mong cầu cho ngài bảo vệ nhà chùa.
Tượng vua cha Ngọc Hoàng: Diễn tả ở tư thế ngồi, hai tay chắp trước ngực, đầu đội mũ bình thiên, tai to, râu dài, mặc áo long cổn.
Tượng Thích Ca: Tạc theo tư thế đứng trên hoa sen, mình tròn mặc áo ngắn, tượng trưng cho trẻ nhỏ quấn tã, tay trái chỉ lên trời, tay phải chỉ xuống đất. Theo Phật thoại thì khi mới ra đời đi liên 7 bước trên 7 bông hoa sen rồi nói một câu bất hủ “Thượng thiên hạ địa, duy ngã độc tôn” để khẳng định địa vị tôn quý của mình giữa thế giới tự nhiên và xã hội.
Tượng Đức Ông và Thánh Hiền: được tạo tác với hình dáng cân đối, cách bố trí đường nét tự do. Phục trang và khuôn mặt gần giống nhau, mắt nhìn xuống; tượng Đức Ông đầu đội mũ ô sa, tay cầm cuốn sổ, tượng Thánh Hiền, đầu đội mũ cánh sen, tay cầm bố thí.
Tượng Quan Thế Âm: (Phật bà nghìn mắt nghìn tay) là vị Bồ tát đôn hậu, quản đại từ bi, luôn thấu hiểu nỗi khổ của chúng sinh để rồi ra tay cứu vớt, được mọi người thường xuyên kêu cầu. Tượng tạc với dáng vẻ đơn giản nhưng trang nhã, mượt mà. Thế tượng đứng, cánh tay xếp tương ứng hợp lý, cân đối ở hai bên. Cánh tay trắng, đôi tay chính phía trước đặt trên ngực kết ấn (liên hoa), đôi tay phía dưới kết ấn (tam muội). Nhìn từ xa ta thấy như phật đang múa. Trong nhà Tiền đường còn có hai tượng Hộ Pháp là những vị thần bảo vệ Phật pháp, mặc giáp trụ cầm vũ khí, kích thước tượng lớn được đắp bằng xi măng.
Loại di tích:
Với những giá trị nêu trên, chùa Bèo (chùa Thái Bình) thuộc loại di tích lịch sử văn hoá.
Những hiện vật trong di tích:
Hiện nay, Chùa Bèo còn lưu giữ được rất nhiều hiện vật có giá trị như:
Tượng Phật : 9 pho (cổ) gồm Tam Thế, Ngọc Hoàng, Thổ Địa, Thánh Hiền, Thích Ca, Đức Ông, Quan Âm; 1 pho tượng (mới).
Bát hương đá: 13 (cổ)
Cây đèn gỗ: 6 (cổ)
Lục bình sự: 03 (mới)
Ống hương gỗ: 02 (cổ)
Giá treo chuông: 01 (cổ); 01 (mới)
Chuông đồng: 01 (cổ); 01 (mới)
Tráp đựng quần áo: 01 (cổ)
Mõ gỗ: 01 (cổ)
Y môn vải: 01 (mới)...
Và một số hiện vật khác.