Tên di sản : Chùa Tam Giáo

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di tích : Di tích lịch sử

Sô quyết định : Số 3180/QĐ-UBND

Giới thiệu

Chùa Tam Giáo trước kia toạ lạc trên một gò đất cao nhưng hẹp ở trước ngôi chùa hiện nay khoảng 200m. Vào thời Khải Định, nhân dân đã di dời ngôi chùa trên gò cao ấy về một khu đất khá rộng và bằng phẳng (tức là ngôi chùa hiện nay).

Chùa Tam Giáo trước kia gồm Tiền đường, Trung đường và Hậu cung. Phía bắc Chùa chính có một ngôi Nhà Tổ, phía Nam là Nhà Mẫu. Năm 1920, gian Tiền đường của chùa bị tháo dỡ để làm ngôi đình của làng, hiện nay nền móng gian Tiền đường được nhân dân lát gạch bát khá rộng rãi (trở thành sân chùa), còn gian Trung đường trở thành Tiền đường của chùa hiện nay.

Ngôi chùa quay hướng Tây, được bao bọc bởi vườn cây cổ thụ và cây ăn quả quanh năm tốt tươi. Từ cổng chùa đi khoảng 50m mới tới sân, từ sân lên chùa có 3 cấp. Ngôi Tiền đường có chiều dài 9,3m, rộng 4,3m, hệ thống vì kèo được làm bằng gỗ, toàn bộ phần mái gồm hoành tải, rui mè cũng được làm bằng gỗ, tường hồi bít đốc gồm ba gian, mái lợp ngói mũi.

Thượng lương có dòng chữ: "Khải Định tam niên lạp nguyệt sơ nhất nhật ngọ khắc thụ trụ thượng lương đại cát”. (Thượng lương được dựng vào giờ Ngọ, ngày 1 tháng chạp niên hiệu Khải Định thứ 3 (1918)).

Giá trị lớn nhất còn lại của ngôi chùa là 04 cột gỗ đặt trên 04 chân tảng làm bằng đá nguyên khối của gian Tiền đường này, trong đó có hai chân tảng to và hai chân tảng nhỏ. Chân tảng to có kích thước 70 x 70cm, bên trong là hình tròn cánh sen có đường kính 50 cm chạm 16 cánh hoa sen. Chân tảng nhỏ có kích thước 50 x 50cm, đường kính 34cm, cũng được chạm 16 cánh, cánh hoa dài khoảng 8cm, mũi cánh sen nhô lên so với mặt chân tảng, xen giữa các cánh hoa chính được thể hiện bằng những mũi cánh hoa phụ tượng trưng cho những đài hoa dưới, ở giữa của những cánh hoa nhô lên cao theo kiểu gờ sống trâu nhỏ. Đối chiếu với các tiêu bản đá chân tảng cánh sen đã có và giám định tại một số di tích như chùa Nổ (Quảng Ngọc, Quảng Xương); cung Bảo Thanh (Hà Đông, Hà Trung)...có thể thấy loại chân tảng ở đây cùng phong cách trang trí có niên đại vào khoảng thời Trần (thế kỷ XIII). Sách “Tên làng xã Thanh Hoá” tập 1, Tr.44 có viết rằng: Thị trấn Hậu Lộc hiện có chùa Đồng, tương truyền xây dựng từ thời Trần”.

Từ những cứ liệu trên cho thấy ngôi chùa được xây dựng từ lâu, có thể là từ thờ Trần.

Tiếp với Tiền đường đi qua ba cửa lá sách bằng gỗ là Hậu cung, phía trên cửa chính là ba chữ Hán đắp trực tiếp vào tường “Tam Giáo tự” (nghĩa là chùa Tam Giáo). Hậu cung có kích thước dài 3,2m; rộng 3m. Hệ thống các vì kèo cũng được kết cấu khá đơn giản, vì kèo suốt, toàn bộ các cấu kiện được làm bằng gỗ, không hề có nét trang trí hoa văn nào.

Trong Hậu cung có ba ban thờ.

Giữa là ban thờ chính có tám pho tượng.

Bậc trên cùng là ba pho Tam thế. Ba pho tượng này được tạc ngồi trên bệ hoa sen với thế thiền, tóc kết hình xoắn ốc, mắt nhìn xuống, tai to và dài, khuôn mặt đầy đặn, thân mình nở nang, mặc áo cà sa.

Theo lời kể của những người từng gắn bó với ngôi chùa thì ba pho Tam thế này là ba pho tượng cổ, nhưng do trong quá trình sửa chữa một số người không hiểu biết đã cho sơn lại các nên vô tình đã làm mất đi dấu vết thời gian của các pho tượng này.

Bậc thứ hai gồm 04 pho tượng: Chính giữa là Tượng Phật nghìn tay nghìn mắt với ý nghĩa thấu tỏ mọi khổ nạn và cứu độ chúng sinh; bên cạnh là tượng Phán quan, hai bên là hai pho tượng Phật tổ. Sự sắp xếp hệ thống tượng Phật ở đây là sai, không đúng với quy chuẩn của một ngôi chùa điển hình. Ví như hai pho tượng Phật Tổ ở bậc thứ hai này phải được đặt ở nhà Tổ chứ không nên đưa vào chùa chính.

Dưới cùng là tượng phật Thích ca sơ sinh thể hiện lúc ngài mới ra đời, mình trần mặc váy ngắn. Tương truyền rằng ngài vừa sinh ra đã có 9 con rồng phun nước tắm, ngài đi 7 bước trên bảy bông sen, tay trái chỉ lên trời, tay phải chỉ xuống đất nói "Thiên thượng địa hạ, duy ngã độc tôn". (Trên trời dưới đất duy có ta là trên hết)

Bên trái của ban thờ chính là một bệ thờ, trên đặt tượng Thánh Tăng, đầu đội mũ Tỳ lư có 7 cánh sen, mỗi cánh sen có một hình đức Phật, pho tượng này được gọi là Đức Thánh hiền. Theo tín ngưỡng Phật giáo, Đức Thánh hiền là người làm nhiệm vụ phân phát cơm cháo...cho chúng sinh đói khát.

Bên phải đặt tượng bộ ba Tam Thánh (Ngọc Thanh, Lão tử, Thượng Thanh).

Năm 2002, nhân dân trong làng đã quyên góp xây dựng nên một ngôi nhà thờ Mẫu có kích thước dài 5,2m; rộng 3,2m, xây hoàn toàn bằng bê tông, mái lợp ngói vẩy hến, nền lát gạch bát cỡ 20 x 20cm. Phía trên có in bốn chữ Hán “Tam Giáo thánh từ”. Bên trong đặt tượng Tam tòa thánh mẫu, dưới là hai pho tượng Thị nữ. Phía bắc chùa chính, nhân dân đang tiến hành xây dựng một ngôi nhà thờ tổ có kích thước dài 16,4m; rộng 8,55m. Cách sau ngôi chùa về phía đông nam khoảng 6m còn một cái ao, có nhiều hoa sen nở và một giếng nước xưa kia là nơi cung cấp nước cho sinh hoạt của chùa. Nhìn chung, di tích chùa Tam Giáo với kiến trúc và và hệ thống tượng pháp hiện còn nó có giá trị nghiên cứu trên nhiều lĩnh vực. Các hiện vật trong di tích:

Hiện vật đá: Chân tảng to (đá hoa sen): 04 chiếc; Chân tảng nhỏ: 07 chiếc; Bát hương đá (cổ); 04 chiếc; Bia đá (cổ): 04 chiếc.

Hầu hết chữ đã bị mòn nhưng có một tấm còn dòng chữ “Duy Tân Ất Mão niên tạo” (Tấm bia được làm năm Ất Mão của thời Duy Tân (1915)).

Hiện vật gốm sứ:

Bát hương sứ (cổ): 01 chiếc; Bát đĩa sứ (cổ): 30 chiếc.

Hiện vật gỗ:

Tượng gỗ: 15 pho; Long ngai (cổ): 01 chiếc; Bài vị (cổ): 01 chiếc; Chân nến gỗ (cổ): 04 chiếc; Ống hương gỗ (cổ): 04 chiếc; Đài rượu gỗ (cổ): 07 chiếc; Mâm bồng lớn (cổ): 01 chiếc; Mâm bồng nhỏ (cổ): 03 chiếc; Nhang án gỗ (cổ): 01 chiếc.