Tên di sản : Chùa Mèo

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di tích : Di tích lịch sử

Sô quyết định : Số 3250/QĐ-UBND

Giới thiệu

Chùa Mèo được xây dựng trên đỉnh một quả đồi rộng rãi, cao ráo và thoáng đãng. Chùa được làm quay mặt về hướng Đông. Bên tả có dãy núi Pù Bằng chạy dài uốn lượn thành hình cánh cung che chắn phía Bắc. Bên hữu có dãy núi Pù Rinh (Núi Chí Linh) cũng uốn lượn thành hình cánh cung che chắn phía Nam. Dưới chân đồi từ phía Bắc sang phía Đông có dòng sông Âm chảy vòng quanh từ Tây sang Đông. Phía Nam có Hòn Oi chảy vòng từ phía Nam ra sông Âm, đây là nơi đã diễn ra những trận tập kích của nghĩa quân Lam Sơn chống giặc Minh đầu thế kỷ XV. Và là nguồn cung cấp nước tưới tiêu cho toàn bộ ruộng canh tác của nhân dân quanh vùng, vì thế quanh năm đều có đủ nước để tưới tiêu.

Phía Đông cách khoảng 1km về phía trước mặt (theo đường chim bay) có ngọn núi Pù Xiêng làm tiền án (đây là nơi Vua Lê Lợi đã từng rút quân lên để bảo toàn và củng cố lực lượng trong khoảng những năm (1418 - 1423).

Như vậy, Chùa được đặt trên một thế đất rất đẹp. Theo thuyết phong thủy của người xưa thì đây là nơi hội tụ linh thiêng, xứng đáng là nơi thờ Phật, thờ Thần và thờ Mẫu.

Đến thăm di tích theo thứ tự từ chân đồi Miêu, bằng con đường nhỏ đi lên khoảng 15m nằm phía bên hữu là đền Trình. Đây là công trình còn lại duy nhất có niên đại từ khoảng thế kỷ XVII (?). Đền được xây dựng bằng vật liệu hồ vữa, hiện nay tại đây còn lại cây đa cổ thụ rất lớn mọc bên cạnh ngôi đền. Rễ cây này đã trùm lên toàn bộ ngôi đền với một diện tích khá lớn.

Đền trình có quy mô cấu trúc vừa phải. Được xây theo hướng Đông - Bắc. Phía trước là một hồ lớn, phía sau đền được xây dựa vào đồi Miêu. Từ ngoài vào đền, chúng ta gặp một bức bình phong được xây nhằm chắn gió độc muôn phương vào đền. Bức bình phong này được xây dựng với một diện tích khá lớn, gần như che chắn hết phía trước của ngôi đền, cao 1,95m, rộng 1,9m và dày 30cm, hai bên gắn liền 2 cột nanh, phía trên trang trí hoa văn hình học đơn giản.

Qua bức bình phong là sân đền có diện tích 6m² được láng hồ thành một mặt bằng phẳng và khô ráo.

Tiếp giáp với sân đền là ngôi đền Trình được xây dựng xung quanh là tường bít đốc có diện tích 2,1m x 2,9m (6,09m²). Đền có chiều cao 3m, phía trước là cửa đền rộng 1,8m, cao 2,4m, bên trên được cuốn vòm và trát bằng vôi vữa.

Phía trong đền được xây một bệ thờ cao 90cm, rộng 90cm và dài 12m. Phía trên đặt 6 bát hương thờ, phía dưới được cuốn vòm và đặt 1 bát hương thờ thần quan hổ, bạch xà.

Qua đền Trình bằng con đường nhỏ dọc chân đồi Miêu cách khoảng 100m về phía Nam là chùa Mèo. Chùa nằm trên chính giữa khu vực cao nhất của đỉnh đồi. Xưa kia, chùa gồm: Một gác chuông lớn 2 tầng tám mái (nay đã bị phá), nền móng còn lại nay đo được là 7m x 4m. Qua khoảng sân rộng của ngôi chùa là đến các công trình nhà thờ Thánh, nhà ở của sư trụ trì và nhà thờ Phật hình chữ đinh (gồm nhà tiền đường và nhà hậu cung). Tất cả những công trình cũ này đều đã bị phá, chỉ còn lại nền móng cũ.

Trải qua mấy trăm năm với nhiều biến đổi, hiện nay ngôi chùa được nhân dân địa phương dựng lại trên nền móng của nhà thờ thánh cũ với ngôi nhà ba gian, hai chái có diện tích 14m x 5m. Chùa là một ngôi nhà được dựng bằng gỗ và tre luồng theo cấu trúc thông thường bao gồm 4 mái, 2 mái chạy dọc theo phía trước và phía sau chùa, hai mái còn lại che hai bên chái của chùa (nơi có cửa ra vào). Bốn mái này đều được lợp bằng mái lá, nền được lát bằng xi măng, xung quanh là hệ thống phên đan che chắn. Riêng phía sau được xây tường bằng gạch và vôi vữa. Hai bên chái phía Bắc và phía Nam là cửa ra vào có kích thước rộng 0,8m, cao 1,8m. Toàn bộ ngôi chùa được liên kết bởi hệ thống vì kèo bằng luồng, phía dưới là hệ thống cột bằng gỗ xoan có đường kính bằng nhau (d = 20cm). Hệ thống cột gồm 4 hàng cột mỗi hàng gồm 4 cột, tổng cộng tất cả là 16 cột.

Khoảng cách giữa hai hàng cột chính là 2,9m, từ 2 hàng cột chính đến 2 hàng cột bên ngoài là 1,8m. Hàng cột phía trước được liên kết với nhau bằng phên đan, hàng cột phía sau được liên kết bằng tường xây.

Chùa gồm có 3 gian. Hai gian bên có diện tích rộng bằng nhau (20m²); gian giữa có diện tích lớn hơn hai gian bên (diện tích =30 m²).

Hệ thống thờ tự trong di tích:

Hiện nay, tại đây phối thờ cả Phật, Thần (Thánh) và thờ Mẫu. Hệ thống thờ tự này thể hiện tư tưởng “Tam giáo đồng nguyên” tại di tích.

Bao gồm:

Gian giữa là nơi thờ Phật, thờ Thần gồm 3 bệ thờ cao 1m x 1,5m, mỗi bệ rộng 50cm.

Bệ thứ nhất gồm: 3 pho tượng "Tam Thế Phật" (Quá khứ, hiện tại và vị lai). Tượng cao 80cm, rộng 50cm (3 pho tượng = nhau), phía dưới là tượng Phật “Nghìn mắt nghìn tay”, hai bên là 2 tượng Quan Âm Bồ Tát.

Bệ thờ thứ hai gồm 3 pho tượng (Ngọc Hoàng Thượng đế, hai bên là Thượng Thánh Tăng và Đức ông), tượng cao 95cm, rộng 50cm.

Bệ thờ thứ 3: Đặt tượng “Thích ca sơ sinh” tương cao 75cm, rộng 23cm.

Gian bên tả là nơi thờ “Tam tòa Thánh Mẫu” gồm 3 bệ thờ, cao 70cm, dài 1,5m, mỗi bệ rộng 50cm.

Bệ thứ nhất: Đặt thờ ba pho tượng “Tam tòa Thánh Mẫu” có kích thước bằng nhau: cao 55cm x rộng 40cm.

Bệ thứ hai: Đặt hai tượng cô đồng có kích thước tương đương ba pho tượng “Tam tòa Thánh Mẫu”.

Bệ thứ ba đặt bát hương thờ.

Gian bên hữu là nơi thờ "Mẫu thượng ngàn".

Gồm 3 bệ thờ:

Bệ thứ nhất: Đặt tượng “Mẫu thượng ngàn”

Ở giữa là tượng 2 cô hầu.

Dưới cùng là nơi đặt bát hương thờ. Như vậy, do cấu trúc không gian chật hẹp của di tích nên việc sắp xếp vị trí thờ tự của chùa Mèo có khác hơn so với những ngôi chùa khác của người Việt ở đồng bằng, thể hiện sự phong phú, độc đáo trong đời sống văn hóa của nhân dân địa phương, góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa của dân tộc ta.

Các hiện vật trong di tích:

Di tích lịch sử văn hóa chùa Mèo là một ngôi chùa đã có niên đại từ rất sớm. Trải qua nhiều thế kỷ với sự biến thiên về lịch sử, đồng thời bị sự huỷ hoại của thiên nhiên và bàn tay thiếu ý thức của một số cá nhân nên hiện vật trong ngôi chùa đã bị mất mát gần hết chỉ còn lại một số hiện vật sau:

Đồ đá:

Một bát hương bằng đá có niên đại đầu thế kỷ XX. Chiều cao 0,3m, đường kính 0,34m, quanh thân chạm lưỡng long chầu nguyệt, phía dưới trang trí mặt hổ phù.

Một pho tượng Quan âm Bồ tát nhỏ có kích thước cao 50cm.

Đồ đồng:

Gồm 1 quả chuông lớn có niên đại năm Vĩnh Thịnh thứ 14 (1718). Chuông thân hình trụ, cao, miệng loe, gần đỉnh hơi thu, có kích thước h =109cm. (thành cao 78cm, quai cao 31cm). Thân chia lãm hai phần ngăn cách nhau bằng bốn núm tròn nổi và một đường gờ nổi to. Phần trên chiếm gần 2/3 thân, chia làm bốn ô, mỗi ô có hai chữ nổi lớn bằng chữ Hán trang trí hoa cách điệu bốn cách. Tổng cộng gồm tám chữ Hán lớn. Trong mỗi ô là bài minh văn ghi công đức những người hưng công đúc chuông.

Đồ gỗ:

Gồm 3 pho tượng “Tam Thế Phật”

Một pho tượng Phật “Nghìn mắt, nghìn tay”

Một pho tượng Đức ông.

Một pho tượng Thánh Tăng.

Một pho tượng Ngọc Hoàng Thượng đế.

3 pho tượng “Tam tòa Thánh Mẫu”

2 pho tượng cô đồng.

1 pho tượng Mẫu Thượng ngàn.

2 pho tượng cô hầu.

Và một số đồ thờ khác mới được đưa vào như mâm bồng, lọ hương, lọ hoa, kiếm gỗ,...

Đồ gốm sứ:

1 tượng Thích ca sơ sinh.

1 Quan Âm Bồ Tát.

Một số lọ hoa.

20 bát hương.