Tên di sản : Chùa Hoa Dương
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 426/QĐ-UBND
Giới thiệu
Đặc điểm kiến trúc chùa Hoa Dương xưa:
Chùa Hoa Dương nằm trên sườn núi Gũ thuộc xã Hà Phú nhìn về hướng Tây, sát cạnh đường Tỉnh lộ 13. Theo các cụ cao niên trong làng thì chùa Hoa Dương xây dựng từ lâu đời và trải qua nhiều lần trùng tu, tôn tạo. Lần trùng tu gần đây nhất là thế kỷ XIX bao gồm các hạng mục: Phật điện (gồm nhà Đệ nhất, Đệ nhị). Bái đường 3 gian 4 vì, sân chùa, cổng Tam quan 2 tầng mái. Nhà Bái đường trước đây có 3 gian, 4 vì kèo bằng gỗ tứ thiết, ở hai bên tường vỉ nhà Tiền đường đặt 2 tượng Hộ Pháp lớn, đây là hai pho tượng diễn tả hai Hộ Pháp thiên thần trong số các kim cương thần tướng bảo vệ cho phật pháp. Vì có sứ mệnh bảo vệ phật pháp nên hai tượng này được bày ở nhà Bái đường. Bên trái tượng Hộ pháp là tượng Đức ông, bên phải là tượng Thánh tăng. Ngoài sân phía bên trái là chiếc khánh đá to. Cổng Tam quan 2 tầng mái, trên đỉnh có treo chuông đồng.
Kết cấu kiến trúc hiện nay và bài trí đồ thờ:
Trải qua thời gian do chiến tranh, mưa bão và nhận thức của con người chưa đúng nên chùa Hoa Dương bị đổ nát. Năm 2006, chính quyền địa phương và nhân dân trong làng, xã đã phát tâm công đức tôn tạo lại ngôi chùa trên nền móng cũ ở sườn núi Gũ. Hiện nay, chùa Hoa Dương gồm các công trình: Cổng chùa - Sân chùa - Chùa chính.
Cổng chùa: nằm ở sát đường liên làng, được xây hai trụ bằng gạch vuông bốn mặt, trát vữa xi măng, có kích thước chiều rộng 1,3m, chiều cao 2,4m.
Sân chùa: nằm ở độ cao 1,5m so với mặt đường làng. Để lên đến sân chùa phải qua 7 bậc tam cấp được xây bằng gạch, trát vữa xi măng. Sân có chiều dài 9m, chiều rộng 5,9m, mặt nền sân lát gạch bát màu nâu đỏ, xung quanh được xây tường hoa thấp.
Chùa chính: được cấu trúc thành 2 cung gồm: cung thờ Phật và cung thờ Mẫu.
Cung thờ Phật: có diện tích chiều dài 3,4m, chiều rộng 6m; vì kèo kết cấu theo kiểu gác trếnh bằng vật liệu bằng gỗ, đòn tay rùi mè bằng luồng, mái lợp ngói mũi, nền nhà lát gạch hoa. Từ sân vào được mở một cửa (có kích thước chiều rộng 1,78m, chiều cao 1,55m); cánh cửa làm theo kiểu panô bằng gỗ. Phía trong cùng là bệ thờ xây bằng gạch trát vữa xi măng, gồm 3 lớp. Lớp thứ nhất (cao nhất) có kích thước chiều dài 1,33m, chiều rộng 0,43m, chiều cao 2,25m; lớp thứ hai có chiều cao 1,7m, chiều rộng 0,50m, chiều dài 1,33m; lớp thứ 3 chiều rộng 1m, chiều cao 1m, chiều dài 1,33m.
Bài trí tượng thờ như sau:
Lớp thứ nhất (trên cao) đặt Ba pho tượng Phật Tam Thế. Tượng Tam Thế Dương trưng cho chư Phật thuộc về 3 đời: Phật Quá khứ, Phật Hiện tại và Phật Vị Lai Tượng Tam Thế là tượng trưng cho tất cả các vị phật trong các thời gian nên được đặt ở nơi cao nhất. Ba pho tượng này có kích thước và hình dáng giống nhau, ngồi trên toà sen, tóc xoăn ốc, đỉnh đầu có nhục khấu, tai dài, mặt tròn mặt nguyệt, mình có sắc hoàng kim sáng.
Lớp thứ hai là tượng A Di Đà Tam Tôn: ngồi giữa là tượng Phật A Di Đà, bên tay trái là tượng Quan Thế Âm Bồ Tát, bên tay phải là tượng Đại Thế Chí. Tượng A Di Đà được tạc lớn so với các pho tượng khác trong chùa. Tượng Quan Thế Âm Bồ Tát (Thiên Thủ Thiên Nhãn) là vị Bồ Tát có sắc tướng ngàn tay, ngàn mắt, tượng trưng cho sự sáng suốt tuấn kiệt và sự toàn năng của ngài, không có việc gì không biết và không việc gì không thể làm được. Ở chùa Gũ, tượng Quan Âm thiên phủ thiên nhãn gồm có 12 mắt và 12 tay.
Chiếm vị trí ở giữa bệ là tượng Cửu Long, hai bên là tượng Đế Thích và Phạm Vương. Tượng Cửu Long diễn tả Phật Thích Ca Mâu Ni lúc mới sinh (nên gọi là tượng Thích ca sơ sinh). Theo truyền thuyết Phật giáo, khi Thích Ca Mâu Ni mới giáng sinh, có 9 con rồng xuống phun nước để tắm cho ngài. Tắm xong ngài tự đi được 7 bước trên 7 bông sen, về phía trước tay trái ngài chỉ lên trời, tay phải chỉ xuống đất mà nói “Thiên thượng, địa hạ, duy ngã độc tôn” (trên trời, dưới đất chỉ có một ta là tôn quý). Tượng Cửu Long là tượng diễn tả ngài lúc sơ sinh nên có hình tiểu nhi, một tay chỉ lên trời, một tay chỉ xuống đất. Chín con rồng vây bọc và chầu trên đầu và ba mặt sau lưng ngài. Trên đám mây có đủ chư Phật, Chư Thiên, Thiên nữ, nhã nhạc, cờ phướn và bát bộ kim cương. Bên trái tượng Cửu Long là tượng Đế Thích. Đây là Vua chủ tế cõi trời dục giới. Đứng bên tay trái là Lượng Phạm Vương. Phạm Vương là chủ tế cõi trời, Phạm Thiên thuộc về sắc giới. Lớp thứ 3, đặt các đồ thờ như lộc bình, chân nến, mâm bồng, bát hương và một số đồ thờ khác. Ban thờ bên trái gồm 2 cấp, trên bệ thờ là tượng Đức Thánh Hiền. Lớp thứ hai đặt đồ thờ như mâm bồng, bát hương, lục bình và các đồ thờ, tế tự khác.
Ban thờ bên phải đặt tượng Đức Ông và một số và một số đồ thờ khác.
Cung thờ Mẫu: có diện tích chiều dài 3,1m, chiều rộng 6m; kết cấu vì kèo theo kiểu gác trếnh bằng vật liệu gỗ, đòn tay rui mè bằng luồng, mái lợp ngói mũi; nền nhà lát gạch hoa. Cửa vào cung Mẫu được mở thông từ cung thờ Phật, có kích thước rộng 2,1m, cao 1,85m, để thông không có cánh cửa.
Bài trí đồ thờ như sau: phía trong cùng ở chính giữa là một bệ thờ bằng gạch trát vữa xi măng gồm 2 lớp, lớp trên cùng có chiều cao 1,25m, chiều rộng 0,45m, chiều dài 1,48m. Bệ dưới cao 1,05m, dài 1,48m, rộng 0,75m. Trên bệ thờ đặt 3 pho tượng Mẫu, đồ thờ như mâm bồng, bát hương, ống hương và một số đồ thời khác.
Ngoài ra, ở sân chùa còn có một số hiện vật cổ như: 01 khánh đá có kích thước chiều dài 1,5m, cao 0,74m, dày 0,12m; 2 rùa đá kích thước dài 0,48m, rộng 0,40m, cao 0,30m, trên lưng rùa có lỗ để cắm cờ; 04 cột đá vuông có đường gờ chỉ ở góc, một số chân tảng và đá lan giai, v.v...
Tóm lại: Chùa Hoa Dương tuy mới được tôn tạo lại nhưng là một ngôi chùa có nhiều giá trị tiêu biểu về lịch sử hình thành cũng như độc đáo đối tượng thờ cúng. Vì vậy, đây là một di tích thực sự có giá trị nghiên cứu trên nhiều phương diện, cần phải được bảo tồn để phát huy.