Tên di sản : Chùa Hàn Sơn
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 4824/QĐ-UBND
Giới thiệu
Hiện nay chùa gồm có các hạng mục sau: Cổng, sân, chùa chính, nhà mẫu, nhà thờ Đức Thánh Trần, điện thờ thiền sư Nguyễn Minh Không, tháp,…
Cổng chùa Hàn Sơn quay hướng đông nhìn ra sông Hoạt, được xây bằng vôi vữa, hai bên có đôi câu đối được đắp nổi:
“Vạn đại anh linh cảnh phật Hàn Sơn tự
Thiên thu oanh liệt thánh địa khẩu Thần Phù”.
Phía trên treo biển mang tên chùa Hàn Sơn. Hai bên cổng chùa được trồng hai cây si, tuy tuổi chưa nhiều nhưng bóng đã toả ra che mát cho khu vực cổng chùa, tạo cho du khách cảm giác mát mẻ, thanh tịnh khi vào viếng chùa. Qua cổng đến sân chùa, sân được láng bằng xi măng. Từ sân lên chùa chính là bậc tam cấp, được lát bằng gạch bát.
Chùa Chính (Tiền đường) là ngôi nhà ba gian và một hậu cung, được kết cấu hình chữ đinh (J). Chiều ngang 8,3m, chiều rộng 5m, tổng diện tích là 41,5m2. Hậu cung dài 5m, rộng 4,5m, tổng diện tích của hậu cung là 22,5m2. Chùa chính quay hướng nam, mỗi gian có một cửa ra vào, tạo cho ngôi nhà thông thoáng và thuận tiện cho khi cúng tế. Hai cửa bên, mỗi cửa cao 2m, rộng 1,2m, cửa giữa cao 2m, rộng 1,5m. Cánh cửa được làm bằng các tấm gỗ ghép lại. Nền nhà lát bằng gạch bát (25 x 25cm), được lát theo lối chữ công (I). Hệ thống vì kèo được làm bằng gỗ, theo lối truyền thống của người Việt, mái được lợp bằng ngói mũi.
Hệ thống thờ tự ở Hậu cung, được bài trí các tượng phật thành 5 lớp theo thứ tự từ trên xuống dưới.
Lớp thứ nhất: Là ba pho tượng Tam thế, ba vị ngồi ngang nhau ở vị trí cao nhất gần sát vách Thượng điện, đại diện cho ba thời: quá khứ, hiện tại và tương lai. Kích thước, hình dáng ba vị giống nhau, đều cao 0,92m; vai rộng 3,6m, thân dày 0,54m. Tượng Tam thế ở đây được diễn tả theo một ngôn ngữ chung, thống nhất chặt chẽ từ kiểu dáng, khuôn mặt đến trang phục. Tượng ngồi toạ thiền, mắt nhắm nghiền, tay đặt lòng, nét đẹp của tướng mạo lộ ra ngoài, tóc xoăn, miệng phảng phất nụ cười thần bí, tất cả toát lên vẻ viên mãn, thanh thoát của cuộc đời từ bi hỷ xả.
Lớp bàn thứ hai: Là pho tượng A Di Đà, ngồi trong tư thế toạ thiền trên toà sen, tóc xoắn ốc, đầu để lộ đỉnh, không đội mũ, mắt nhìn xuống như đang suy tư, sống mũi cao và thẳng, miệng hơi mỉm cười, tai dài, mình mặc áo cà sa với những nếp gấp rất đều, tạo ra các làn sóng mỏng trải ra cân đối hai bên thân mình, hai bên cánh tay và hai bên chân. Tượng được diễn tả theo tư thế toạ thiền, ngồi xếp bằng hai chân, hai bàn tay đặt giữa lòng đùi, bàn tay trái đặt lên giữa bàn tay phải, hai đầu ngón tay cái giao nhau.
Ở hai bên tượng A Di Đà là hai pho tượng bồ tát đứng và có kích cỡ nhỏ hơn. Đứng bên trái là tượng Văn Thù Bồ Tát và bên phải là tượng Phổ Hiền Bồ Tát. Đó là hai vị thị giả giúp việc cứu thế cho Phật A Di Đà nên được tạc đứng chầu bên cạnh A Di Đà.
Lớp thứ ba: Là bức tượng Phật Bà Quan Âm nghìn mắt nghìn tay, có thể nhìn thấy mọi nỗi khổ của chúng sinh và giang tay cứu vớt chúng sinh thoát khỏi bể khổ trầm luân.
Lớp thứ tư: Là tượng Cửu Long (Thích Ca sơ sinh). Tượng Cửu Long diễn tả Phật Thích Ca Mâu ni lúc mới sinh. Theo truyền thuyết nhà Phật thì khi Thích ca mâu ni mới giáng sinh, có 9 con rồng xuống phun nước để tắm cho Ngài. Tắm xong, Ngài tự đi 7 bước trên 7 bông hoa sen về phía trước, tay trái chỉ lên trời, tay phải chỉ xuống đất mà nói: “Thiên thượng, Địa hạ, duy ngã độc tôn” (Trên trời, dưới đất chỉ có một ta là tôn quý).
Lớp thứ năm: Là bát hương và hai lộc bình hai bên. Phía nhà ngoài (tiền đường), gian bên trái thờ tượng Đức ông, gian bên phải thờ chúa Hiền.
Nhà mẫu: là ngôi nhà ba gian và một hậu cung, có chiều dài 7,5m, rộng 6m, Hậu cung là (3 x 3m) là nơi đặt tượng thờ Tam toà thánh mẫu. Gian bên phải có ban thờ đặt thánh vị Đại Càn quốc gia Nam Hải Tứ vị Thánh nương thượng đẳng thần, gian bên trái là nơi thờ các bát hương bản mệnh.
Bên trái chùa chính là nơi thờ Hưng Đạo Đại vương Trần Quốc Tuấn, đây là một gian nhà quay hướng nam giống như hướng của chùa chính. Trên ban thờ có tượng Đức Thánh Trần, có một cái đỉnh đồng cổ, kẻng đồng cổ, ba đài nước bằng đồng cổ, một chiếc lộc bình cổ và kiếm thờ.
Phía sau, chếch về phía trái là điện thờ thiền sư Nguyễn Minh Không, là một gian nhà hướng đông, nhìn ra sông Hoạt, sau lưng tựa vào thế núi. Trước mặt nhìn về nguồn nước, nơi khởi thuỷ của cuộc sống con người, mong muốn dân làng làm ăn phát đạt như nước thuỷ triều lên. Sau lưng tựa vào thế núi vững chãi, cầu mong dân làng có được cuộc sống an lành sung túc. Tuy diện tích chỉ có 12m2, song được bài trí ba ban thờ: ban giữa là ban thờ thiền sư Nguyễn Minh Không, ban bên trái là ban thờ Thánh tổ sư, ban bên phải thờ thành hoàng làng Chính Đại.
Như vậy, chùa Hàn Sơn là ngôi chùa thờ Phật, thờ mẫu và Đức Thánh Trần và cả Thành hoàng làng. Đây là một ngôi chùa mang nét đặc trưng của những ngôi chùa Bắc bộ, các dòng tín ngưỡng đan xen với nhau, bổ trợ cho nhau, trong đó Đức Phật được thờ chủ đạo và khi xây dựng chùa đầu tiên để thờ Phật, còn các hình thức thờ tự khác người ta mới đưa vào phối thờ sau này. Và trong khuôn viên chùa, các hạng mục công trình thờ tự được xây dựng, bài trí theo lối “Tiền Phật hậu thánh” và trong đó nhà thờ Phật được xây dựng quy mô lớn nhất, ở vị trí trung tâm của chùa.
Các hiện vật trong di tích:
Trải qua thời gian dài tồn tại, một số hiện vật tại di tích đã bị mất mát và hư hỏng. Tuy nhiên, nhân dân địa phương đã bảo vệ và gìn giữ được tương đối các hiện vật cổ của chùa và từng bước bổ sung thêm một số đồ thờ cần thiết vào trong chùa.
Hiện nay, chùa Hàn Sơn còn lưu giữ được nhiều hiện vật quý rất có giá trị gồm:
Hiện vật cũ:
01 lộc bình bằng sứ cổ, cao 57cm, đường kính miệng 15cm, đường kính đáy 16cm, đường kính khoảng to nhất 70cm, có hoa văn men rạn.
01 đỉnh đồng.
06 cái đài nước đồng.
01 cái kẻng đồng.
01 cái Thánh vị
02 bia đá.
Hiện vật mới:
Chuông đồng: 01 cái
Tượng gỗ: 17 pho
Tượng Quan Âm Bồ Tát bằng thạch cao: 01 pho
Mâm bồng trung: 01 cái
Mâm bồng tiểu: 01 cái
Đài nước gỗ: 21 cái
Lọ hoa: 08 cái
Bát hương sứ: 16 cái
Cây nến gỗ: 16 cái
Đại tự: 01 cái.
Ngoài ra còn một số đá kê chân tảng.