Tên di sản : Chiến thắng Đồn – Sân bay Cổ Lũng
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 69/QĐ–CT
Giới thiệu
Đồn Cổ Lũng nằm trên đỉnh núi Pucuchó cao khoảng 50m (152m so với mặt nước biển). Đồn nằm về phía Nam và có hình chữ nhật. Diện tích khoảng 18000m2. Phía Đông và phía Nam giáp với đường liên xã đi Lũng Cao, Ban Công và Tân Lạc (Hoà Bình).
Có hai con đường để lên được đồn là lối mòn nhỏ từ dưới chân núi phía Tây Nam dẫn đến đỉnh núi phía nam vào đồn. Hai là con đường từ chân núi phía đông nam chạy thẳng lên đồn bằng những bậc tam cấp rộng 0,4m, dài 1,2m. Con đường thứ hai này mới được UBND xã Cổ Lũng cho làm năm 1999 nhân dịp kỉ niệm 50 năm giải phóng đồn Cổ Lũng.
Lên tới đỉnh núi là một hệ thống công sự được làm kiên cố và ngụy trang rất khéo bằng một hệ thống luỹ tre làng dày đặc. Từ trong quân địch có thể dễ dàng quan sát bên ngoài, nhưng ngược lại từ phía ngoài, quân ta rất khó có thể tiếp cận đồn và quan sát được phía trong.
Chính vì sự bố trí kín đáo và khéo léo này của địch mà nhiều toán trinh sát của ta đã không đánh giá chính xác được căn cứ của địch dẫn đến nhiều lần đánh đồn bị thất bại.
Qua hệ thống luỹ tre và tường bao bọc bên ngoài, địch đã bố trí rất nhiều công sự chiến đấu.
Để có thể dễ dàng quan sát, tại những vị trí xung yếu của đồn, chúng đã bố trí ba hướng phía tây, phía nam và phía đông ba chòi canh gác. Hiện nay, nền móng bằng đất của ba chòi canh này có hình tròn, đường kính đo được 1,2m. Phía Đông của đồn còn có một ụ súng cối 60 ly hình tròn bằng đất. Đường kính đo được 1,5m, cao 0,4m. Ở giữa đồn có một khoảng đất rộng là nơi cao nhất của đồn. Trên cùng là ụ đất hình tròn có đường kính là 2,5m làm nơi cắm cờ của quân Pháp.
Ngoài những công sự chiến đấu phía Nam và phía Đông ở phía Bắc của đồn là những công trình được làm phục vụ cho quan Pháp chỉ huy.
Ngoài các công sự chiến đấu mà địch đã bố trí rất khéo léo và kín đáo ở đồn Cổ Lũng trong thời gian chiếm đóng (1947 – 1948), chúng còn sử dụng khu đất trống cách đồn Cổ Lũng khoảng 300m về phía Đông Bắc làm nơi để máy bay loại nhỏ tiếp tế lương thực và viện binh.
Đầu năm 1949, một máy bay của địch đã bị quân ta triệt hạ và bắt được nhiều lính Pháp nhảy dù xuống khu vực này.
Như vậy, với những dấu tích còn lại của đồn và sân bay Cổ Lũng cho thấy đây là một di tích có giá trị và ý nghĩa rất lớn về nhiều mặt.