Tên di sản : Bia Phủ Cảnh

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di sản : Di tích kiến trúc nghệ thuật

Sô quyết định : Số 53/QĐ-VHTT

Giới thiệu

Phong trào Tây Sơn đã ghi vào lịch sử dân tộc ta những chiến công oanh liệt: Đánh tan quân xâm lược Xiêm ở phía Nam, đập tan đạo quân đông đảo gồm hơn 29 vạn tên xâm lược của triều đình nhà Thanh. Diệt nhà Trịnh, lật đổ nhà Lê đã hết vai trò lịch sử, đánh đuổi Nguyễn Ánh nhiều phen tan tác, xác lập triều đại mới do hoàng đế. Quang Trung Nguyễn Huệ lãnh đạo. Triều Quang Trung cho thi hành nhiều chính sách cải cách nền kinh tế, giáo dục được Quang Trung rất chú trọng. Nhà vua ban bố chiếu mở mang dân trí. Tổ chức thi tuyển lại những người đã trúng tuyển trong các kỳ thi ở triều đại trước.

Nguyễn Ánh sau khi tiêu diệt triều Tây Sơn đã thi hành chính sách trả thù, ra sức xóa sạch các thành quả của triều đạo Quang Trung. Chúng phá hủy các văn tự trên giấy, bia ký, các nơi thờ tự liên quan đến Tây Sơn. Vì những lý do như vậy, ngày nay trong kho tàng di sản văn hóa dân tộc, các di tích về triều đại Quang Trung không còn nhiều, có thể nói rất hiếm.

Sau khi Quang Trung Nguyễn Huệ mất 5 năm, dưới triều vua Cảnh Thịnh (1733 – 1802) Thái Tử Nguyễn Quang Bàn với cương vị là quan Khâm sai trấn thủ Than Hóa đã đích thân lựa chọn địa điểm và chỉ đạo việc xây dựng Văn Thánh ở làng Mỹ Cảnh. Thái tử Quang Bàn chọn địa điểm làng Mỹ Cảnh xây dựng công trình văn hóa này có lẽ không ngoài lý do truyền thống về địa lý. Cảnh quan nơi đây hội tụ đủ các yếu tố thiên nhiên cho một công trình văn hóa mang tính chất tưởng niệm tâm linh. Công trình được xây dựng trên 1 gò đất cao, hơi tách biệt khỏi cư dân, nằm ở phía làng Mỹ Cảnh bao quanh là đồng lúa thoáng đãng có hình con rồng chạy từ phía Bắc đến phía Nam được tạo bởi sự phân bố các vùng dân cư.

Dòng sông Yên chảy qua địa phận làng Mỹ Cảnh như hình vòng cung là nguồn nước tưới mát cho thế đất linh thiêng. Dãy Hoàng Nghiên như bức tường thành vĩ đại án ngữ bảo vệ phía tây vùng đất Quảng Yên. Chọn Quảng Yên xây Văn Thánh có lẽ còn có lý do nữa đó là sự am hiểu của quan trấn thủ Quang Bàn về vai trò vị trí của vùng đất này trong cuộc chiến chống quân xâm lược nhà Thanh.

Văn Thánh là công trình văn hóa Nhà nước, do vị trí đứng đầu chính quyền tỉnh đứng ra xây dựng, nói lên ý nghĩa quan trọng của việc làm này. Văn bia ghi rõ lý do xây dựng Văn Thánh vì văn chỉ phủ bị hư nát. Ngoài trách nhiệm nhà nước, Quang Bàn còn đóng góp công sức riêng của bản thân đúc 1 quả chuông đồng và các đồ tế tự vào Văn Thánh.

Ngày nay, hầu như các công trình xây dựng ở đây đã bị phá hủy, chỉ còn lại vết tích của những nền móng và gạch ngói, tấm bia đá, hai con rùa đá may mắn còn khá nguyên vẹn. Tấm bia là khối đá nguyên được tạo tác theo phong cách thế kỷ 17 – 18 khá phổ biến. Bia gồm: Chóp bia cao 0,23m, trán bia cao 0,39m, thân bia 1,05m. Toàn bộ bia cao 1,67m, rộng 0,92m, dày 0,21m, văn bia khắc chữ Hán, còn rõ nét chữ. Một số chữ bị đục, xóa một cách có ý thức, nét đục xóa không sâu, không làm ảnh hưởng nhiều tới vẻ đẹp của bia. Những chữ bị xóa có lẽ là tên hiệu của Quang Trung Nguyễn Huệ, kỹ thuật tạo tác bia rất hoàn chỉnh. Phần trên bia rộng hơn trán đều ra 4 mặt bia bởi các gờ chỉ, mái bia cong – phần chóp bia tạc hình bông sen cách điệu ba lớp cánh sen là hai đường gờ chỉ.

Hai đường gờ chỉ nổi chạy suốt bốn mặt bia để tạo ra khung hình chữ nhật ở mặt chính là phần khắc văn bia.

Bia Phủ Cảnh (Văn Thánh) là tư liệu văn tự gốc có quan hệ trực tiếp tới Thái Tử Quang Bàn và triều Tây Sơn. Những di tích thuộc Triều Tây Sơn hiện nay còn lại rất ít. Vì vậy Bia Phủ Cảnh là di tích quý hiếm về một triều đại hiển hách trong lịch sử dân tộc Việt Nam. Triều đại Quang Trung bách chiến bách thắng, mang lại niềm tự hào mãi mãi cho dân tộc ta.

Nội dung văn bia Phủ Cảnh là bằng chứng cụ thể, đầy thuyết phục về chính sách phát triển văn hóa giáo dục rất được chú trọng. Hoàng đế Quang Trung, biểu hiện tinh thần tự cường dân tộc. Di tích bia Phủ Cảnh giúp cho thế hệ ngày nay và mai sau hiểu thêm về truyền thống văn hóa tốt đẹp của quê hương Quảng Yên, tạo nền móng chắc chắn cho công cuộc xây dựng nền văn hóa mới.